آئین نوروزی در کردستان: نمایشی از همبستگی در برابر حکومت اسلامی

کنعان مختار

از اوایل اسفند ۱۴۰۲ جشن‌های منتهی به نوروز در بیش از ۱۵ نقطۀ کردستان و با شرکت هزاران زن و مرد برگزار شد. عموماً نوروز در کردستان با آخرین سه‌شنبه سال (چهارشنبه‌سوری) شروع می‌شود، اما در سال جاری به دلیل مصادف شدن ماه رمضان با نوروز، مراسم زودتر از موعد برگزار شد‌. به‌رغم مخالفت‌های حکومت جمهوری اسلامی و همچنین تهدید و بازداشت‌های گسترده در سال‌های گذشته، امسال شور و شوق فراوانی در بین شرکت‌کنندگان دیده می‌شد.

برخی از این مراسم‌ها بهانه‌ای برای ابراز نارضایی و سردادن مجدد شعار «ژن ژیان ئازادی» بودند. همچنین به‌رغم تهدیدهای امنیتی و همزمانی چهارشنبه‌سوری با نخستین روز ماه رمضان در شهرها و روستاهای کردستان مردم با روشن کردن آتش و تجمع در خیابان‌ها بار دیگر مخالفت خود را با توصیه‌های حکومتی نشان دادند. فعالان کُرد در گفت‌وگو با «زمانه» می‌گویند برگزاری مراسم نوروزی در کردستان تنها جنبۀ فرهنگی ندارد، بلکه به نمادی برای همبستگی و اعتراض بدیل شده است.

نوروز، نماد همبستگی

از جمله تفاوت‌ برگزاری مراسم نوروزی در کردستان با دیگر مناطق ایران، دسته‌جمعی بودن آن است. هزاران کُرد در نقاط مختلف کردستان با روشن‌ کردن آتش و رقصیدن به دور آن، همراه با پخش موسیقی‌های زندۀ کُردی آیین نوروزی را به شکل متفاوتی‌ برگزار می‌کنند. لباس‌های رنگی و موسیقی شاد و رقص‌های گوناگون که همگی به شکل دسته‌جمعی و با عنوان (به کُردی: هەڵپەرکێ) شناخته می‌شوند تنها جلوه بیرونی این آئین نوروزی در کردستان است. نوروز بهانه خوبی برای کُردها در ایران، عراق، ترکیه و سوریه است که بار دیگر همبستگی عمومی خود و انزجار از حکومت‌های استبدادی را نشان دهند.

حدوداً از اوایل سال‌های دهه ۱۳۸۰ بود که کُردهای ایران مراسم نوروز را مانند کُردهای ترکیه و عراق به شکل گسترده و با برپایی گردهم‌آیی‌های عمومی در نقاط مختلف برگزار کردند. از همان سال‌ها نیز حکومت جمهوری اسلامی تلاش کرده با مداخله، بازداشت، میلیتاریزه کردن، تهدید و حتی برگزاری مراسم حکومتی، فضا را در کنترل خود بگیرد. با این وجود نتوانسته از برگزاری جشن‌های نوروزی با حضور همزمان مردان و زنان کُرد که غالباً پوشش مورد قبول حکومت را ندارند جلوگیری کند. شواهد نشان می‌دهد به هر میزان فشار دستگاه‌های امنیتی افزایش یافته اصرار و مقاومت کُردها بر برپایی جشن‌های نوروزی بیشتر شده است.

یک کنشگر کُرد از مریوان در این باره به «زمانه» می‌گوید:

نوروز در کردستان نماد اتحاد و یک حرکت اعتراضی به حکومت است.

او در ادامه تصریح می‌کند:

اعتراض شکل‌های مختلفی دارد، بعضی وقت‌ها به خیابان می‌روید و مستقیم علیه حکومت شعار می‌دهید، بعضی اوقات هم نافرمانی مدنی می‌کنید. مراسم نوروز در کردستان از جنس نافرمانی مدنی است. در این مراسم فاصله‌ای بین زن و مرد وجود ندارد، رقص و شادی و موسیقی و پوشش اختیاری و در کل هرچیزی که جمهوری اسلامی با آن مخالف است در آن وجود دارد. خانم‌ها در حضور مردها روسری ندارند، می‌رقصند، شعر و آواز می‌خوانند و بدون هیچ تبعیضی در همۀ مراسم فعالیت دارند. در این مراسم اگر شعاری هم ضد حکومت داده نشود باز یک مخالفت آشکار با جمهوری اسلامی و سبک زندگی تحمیلی‌اش است. به همین دلیل رژیم با آن مخالف است ولی نمی‌تواند کاری از پیش ببرد، چون همبستگی ما، بخصوص در نوروز که از قدیم برای کُردها اهمیت داشته، بیشتر از پیش می‌شود.

سال‌هاست حکومت با تجمعات مردمی سرناسازگاری دارد. حضور هزاران فرد در مراسم‌های نوروزی کردستان ترس حکومت را از تبدیل شدن آن به یک حرکت اعتراضی فراگیر بیشتر می‌کند. برخی شرکت‌کنندگان در جشن‌های اسفند ۱۴۰۲ معتقدند جمهوری اسلامی سال‌هاست درصدد است نوروز را به سبک و سیاق خود در کردستان برگزار کند و از تجمع‌های فراگیر واهمه دارد.

یکی از شرکت کنندگان در مراسم شهر کوچک «شویشه» از توابع شهرستان سنندج به «زمانه» می‌گوید:

ما اینجا جمع شدیم که هم آیین باستانی نوروز را گرامی بداریم هم بار دیگر بر اتحاد و همبستگی خود تاکید کنیم. رقص و موسیقی هم چیزی است که با زندگی ما کُردها عجین شده. ما اگرچه در ایران، ترکیه، سوریه و عراق همیشه مورد ظلم و تبعیض قرار گرفته‌ایم و سال‌هاست جوانان ما توسط حکومت‌های سرکوبگری مثل جمهوری اسلامی شهید می‌شوند اما با اتحاد و شادی و رقص در برابر تاریکی تحمیلی آنها مبارزه می‌کنیم. نوروز جشن باستانی تمام مردم فلات ایران است. کاش مابقی ملت‌های داخل ایران هم مانند ما، بدون تبعیض بین زن و مرد مراسم نوروز را دسته‌جمعی با رقص و پایکوبی برگزار می‌کردند تا مثل سال گذشته به رژیم اسلامی نشان دهیم هیچ چیز ما شبیه آنها نیست.

هر سال برگزاری مراسم نوروز تعدادی از گردشگران غیرکُرد در سراسر ایران را مهمان کردستان می‌کند. امسال نیز روستای «هَشَمیز» از توابع شهرستان سنندج با برگزاری مراسم نوروزی در ۱۹ اسفند پذیرای تعدادی از گردشگران ایرانی بود. یکی از شرکت‌کنندگان که از تهران به این مراسم آمده در این خصوص به «زمانه» می‌گوید:

حس و حال برگزاری نوروز در کردستان خیلی متفاوت است. با دیدن این همه جمعیت که در کنار هم می‌رقصند و شاد هستند، آدم سرزنده می‌شود. من سال اول است که شرکت می‌کنم، فکر نمی‌کردم با این شور و هیجان برگزار شود. اصلاً اینجا انگار یک کشور دیگر است! متاسفانه حکومت رنگ و شادی و خنده را از مردم گرفته. کُردها با وجود اینکه بیشترین ناعدالتی و زندانی و اعدام را در این حکومت تجربه می‌کنند، ولی از رسم و رسوم‌های خودشان باوجود مخالفت‌ها دست نمی‌کشند. این همه تنوع و رنگ و موسیقی شاد در ایران وجود دارد اما رژیم می‌خواهد ما همه‌اش سینه بزنیم و سیاه بپوشیم. خوشحالم امسال فرصت شد اینجا بیایم و از نزدیک شاهد پیشوازی گرم از نوروز باشم. همچین مراسم دسته جمعی‌ای باعث اتحاد و همدلی بیشتری می‌شود.

Ad placeholder

مخالفت حکومت

اگرچه برگزاری مراسم نوروز در کردستان در نقاط مختلف و با شرکت هزاران فرد انجام می‌شود، اما برگزاری آن برای برگزارکنندگان عواقب مخربی نیز به همراه دارد. هفته‌ها قبل از شروع نوروز، نهادها امنیتی در شهرهای مختلف کردستان با احضار و بازداشت فعالان نسبت به برگزاری مراسم نوروز هشدار می‌دهند. سال ۱۴۰۰ دست‌کم ۵۰ شهروند و فعال فقط از یک روستا (روستای نی از توابع مریوان) در روزهای قبل از شروع مراسم نوروزی به نهادهای امنیتی احضار شدند. در همین رابطه، به گزارش آژانس خبررسانی «کوردپا» سال گذشته نیز بعد از پایان مراسم مردمی دست‌کم ۲۷ مورد بازداشت و ۸۶ مورد احضار توسط نهادهای امنیتی در نقاط مختلف کردستان صورت گرفته است. این خبرگزاری همچنین در گزارش سال گذشتۀ خود اضافه کرده است:

شمار زیادی از احضارشدگان در شهر و روستاهای مختلف از انتشار اخبار مربوط به احضار خود به‌دلایل امنیتی خودداری کرده، خصوصا در برخی از شهرها و روستاهای استان ارومیه که امسال حکومت حساسیت بیشتری برای ممانعت از برگزاری مراسم نوروزی در آن نشان داد.

امسال نیز فعالان کُرد با احضار و تماس‌های تلفنی نسبت به برگزاری مراسم نوروزی از جانب نهادهای امنیتی تهدید شده بودند. هنوز آماری از تعداد احضارها و بازداشتی‌ها منتشر نشده است. اما برخی از کنشگران کُرد می‌گویند تعدادی از افراد هشدارهایی از نهادهای امنیتی در خصوص برگزاری مراسم نوروز دریافت کرده‌اند. آنها می‌گویند مصادف شدن نوروز با ماه رمضان دستاویزی برای هشدارهای امسال بوده است. یکی از کنشگران در این رابطه به «زمانه» می‌گوید:

معمولاً بعد از پایان نوروز و وقتی که همۀ مراسم‌‌ها تمام شد، شروع به بازداشت می‌کنند. هفته‌های اول احضار می‌کنند یا با تلفن هشدار می‌دهند. اصرار دارند اگر مراسمی هم برگزار می‌شود، زیر نظارت آنها باشد. مثلاٌ می‌گویند نباید رقص مختلط وجود داشته باشد، یا از نمادهای هویتی و سیاسی کُردی استفاده نشود، حجاب اسلامی رعایت شود و شعرها و شعارهای سیاسی خوانده نشود. ولی همیشه مراسم‌ها بدون این امر و نهی‌ها و بدون توجه به هشدارها برگزار می‌شود. درواقع چیزی که نهادهای امنیتی می‌خواهند مراسم نوروز نیست! وقتی نوروز را از نمادهای فرهنگی خالی کنید چیزی ازش باقی نمی‌ماند. به همین دلیل مردم آنطوری که خودشان می‌خواند مراسم را پیش می‌برند.

یکی دیگر از کنشگران کُرد به «زمانه» می‌گوید تهدید و احضار همیشه در روزهای منتهی به نوروز وجود داشته ولی باعث نشده مراسم برگزار نشود. او در ادامه اضافه می‌کند:

امسال نهادهای امنیتی، همزمانی نوروز و رمضان را برای ممانعت از مراسم مردمی بهانه کرده‌اند. البته طوری که شاهد بودیم مردم خودجوش قبل از فرارسیدن رمضان، جشن‌های نوروزی را برگزار کردند؛ در هرصورت مردم کُرد مسلمان هستند و برای افرادی که در این ماه روزه می‌گیرند احترام قائل‌اند. اگر در خود نوروز مراسم به این گستردگی برگزار نشود به دلیل ترس از احضار و بازداشت نیست، بلکه احترام به ماه رمضان است. اما نباید این نکته را فراموش کنیم که نوروز برای کردستان خیلی اهمیت دارد، همین اهمیت باعث شد که قبل از فرارسیدن آن و به دلیل مصادف شدنش با رمضان جشن‌هایش برگزار شوند.

Ad placeholder

به گفتۀ کنشگران کُرد موانعی که نهادهای امنیتی در برگزاری آیین‌ها و رسوم فرهنگی کُردستان بوجود آورد است، موجب شده برگزاری آنها چهره سیاسی به خود بگیرد. همچنین حکومت با برگزاری مراسم‌های حکومتی، در این سال‌ها تلاش کرده جشن‌های مردمی را کمرنگ جلوه دهد، اما تاکنون به نتیجه دلخواه خود نرسیده است. یکی از کنشگران از سنندج در این خصوص به «زمانه» می‌گوید:

رژیم اسلامی برای اینکه از یک طرف چهره مردمی از خود نشان دهد و از طرف دیگر جشن‌های مردمی در کردستان را کمرنگ کند، در برخی شهرها مراسم حکومتی برگزار می‌کند. البته استقبالی از سوی مردم ندارد، فقط خانوادۀ نظامی‌ها و وابستگان به خود را در جایی جمع می‌کند و یک کم شعر و موسیقی پخش می‌کنند. مراسم خسته‌کننده‌ای است و بیشتر تبلیغ برای رژیم است تا برگزاری نوروز. در واقع هم می‌خواهد نوروز را به روایت اسلامی خودش برگزار کند، هم با هوچیگری و دروغ به مردم بگویند نوروز و آیین‌های باستانی برای حکومت اهمیت دارد. البته طوری که گفتم مردم استقبالی از این جشن‌های حکومتی ندارد و خودجوش در روستاها و شهرها مراسمات مردمی برگزار می‌کنند.

در یک نگاه کلی، مراسم نوروزی در کردستان هم یک امر فرهنگی و هم یک امر هویتی‌ست. ملتی در تلاش است هر سال با برگزاری مراسم نوروزی به شکل گروهی، با دست‌افشانی و پایکوبی نه تنها به استقبال بهار برود، بلکه هویت فرهنگی مستقل خود را پاس بدارد. از سوی دیگر حکومت اسلامی هم می‌خواهد با برگزاری مراسم مورد دلخواهش بدیلی را پیشنهاد دهد و با بگیر و ببندها و احضار فعالان فرهنگی مانع از برگزاری مراسم نوروز در کردستان شود. اما طبعاً در این سال‌ها در این زمینه توفیقی به دست نیاورده است.