ابراهیم محمدی
سه هفته پیش و پس از حمله تلافی‌جویانه جمهوری اسلامی ایران به اسرائیل، حسن مرتضوی، فرمانده پیشین سپاه قدس پاسداران و فرمانده سابق لشکر فاطمیون و معاون فعلی سفیر ایران در کابل در دیدار با عبدالکبیر، معاون سیاسی رئیس‌الوزرا [نخست‌وزیر طالبان] گفت که به مخالفان امارت اسلامی در ایران اجازه فعالیت سیاسی داده نمی‌شود. مرتضوی افزود که تهران تلاش می‌کند تا زمینه تعامل مثبت کشورهای منطقه با امارت اسلامی را فراهم کند. عبدالکبیر هم در این دیدار حمله متقابل ایران به اسرائیل را حق مشروع تهران دانست. گزارش زیر با گفت‌و‌گو با شماری از کارشناسان افغانستانی، به ابعاد و علت‌های اقدام جمهوری اسلامی در منع فعالیت سیاسی علیه طالبان می‌پردازد.
کابل ــ بعد از سقوط دولت جمهوری اسلامی افغانستان به دست گروه طالبان، شماری زیادی از اعضای کابینه و حکومت، سیاسیون، زنان و جوانان افغانستان را ترک و در گوشه کنار کشورهای مختلف جهان مسکن‌گزین شدند.
از آنجایی که شمار زیادی از این افراد به‌خاطر ترس از طالبان به کشورهای همسایه مانند ایران، پاکستان و تاجیکستان پناهنده شدند، از مدت نزدیک به سه سال در آنجا دست به برخی فعالیت‌های سیاسی علیه طالبان می‌زدند.
گرچه جمهوری اسلامی ایران و حکومت پاکستان از جمله کشورهای بودند که سفارت‌خانه‌های افغانستان را به طالبان تسلیم نمودند اما تاجیکستان هنوز هم سفارت افغانستان را به طالبان واگذار نکرده و در کنار این برخی از افغانستانی‌های موجود درین کشور دست به فعالیت های سیاسی علیه گروه حاکم در افغانستان می زنند.
گرچه در جمهوری اسلامی نیز بارها نشست‌های آنلاین و حضوری مقامات حکومت پیشین و سران جبهه مقاومت و اعضای حزب جمعیت اسلامی افغانستان صورت گرفت، اما به تازگی اعضای سفارت ایران در کابل گفتند دیگر مخالفان امارت اسلامی اجازه فعالیت سیاسی علیه حکومت کابل را نخواهند داشت.
برخی این اقدام جمهوری اسلامی ایران را از سر ناچاری، و برخی آن را حاصل رابطه عمیق بین آخوندهای حاکم در ایران و ملاهای به‌قدرت‌رسیده در افغانستان می‌دانند.
از آنجایی که گروه طالبان حکومت منتخب کابل را خلاف قوانین و موازین بین‌المللی سقوط داد و قدرت را به‌زور به‌دست گرفت و از طرفی هم به خواسته‌های جامعه جهانی اعتنایی ندارد، حقوق بشر را نقض می‌کند، و حقوق و آزادی زنان و جوانان را محدود کرده، هنوز حکومت آنها بعد از گذشت نزدیک به سه سال از سوی هیچ کشور مستقل و سازمان بین‌المللی به‌رسمیت شناخته نشده است.
حکومت جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی است که در دوره اول ظهور جنبش طالبانی رابطه چندان خوبی با این گروه نداشت. ایران حتی برای مخالفین طالبان به‌خصوص اعضای حزب جمعیت اسلامی افغانستان پناهگاه بود و این مخالفین طالبان هرازگاهی از خاک ایران وارد افغانستان می‌شدند و علیه طالبان دست به عملیات نظامی می‌زدند. ولی رویکرد جمهوری اسلامی در دوره دوم به قدرت رسیدن طالبان تغییر شکل داد.
باورها بر این بود که ایران می‌توانست همچنان پناهگاهی برای فعالیت‌های سیاسی مخالفین طالبان باقی بماند اما کارشناسان امور می‌گویند در طول مبارزه بیست‌ساله گروه طالبان با کشورهای غربی به رهبری ایالات آمریکا و حکومت جمهوری اسلامی افغانستان، جمهوری اسلامی به یکی از حامیان منطقه‌ای گروه طالبان بدل شد؛ عمدتاً برای فشار بر واشنگتن و تسریع خروجش از کشور همسایه شرقی. هم‌اکنون منع فعالیت سیاسی مخالفین طالبان در ایران نشان‌دهنده رابطه خوب میان تهران و کابل است.
تلویزیون ملی افغانستان زیر اداره طالبان ۲۷ فروردین اعلام کرد در نشستی که بین سید حسن مرتضوی، معاون سفارت جمهوری اسلامی ایران در کابل با معاون سیاسی رییس‌الوزرای طالبان صورت گرفت، مرتضوی گفت که دیگر به مخالفین سیاسی طالبان در ایران اجازه فعالیت‌های سیاسی علیه حکومت کابل داده نخواهد شد.
این دیپلمات ایرانی که از جمله بنیانگذاران لشکر فاطمیون و از فرماندهان سابق نیروی قدس سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران است بعد از به قدرت رسیدن طالبان، مسئولیت معاونت سفارت ایران در کابل را عهده‌دار شد.
برخی از کارشناسان می‌گویند جمهوری اسلامی ایران در به قدرت رسیدن طالبان همکاری کرد ولی در حال حاضر با حکومتی روبرو شده است که مدارای چندانی با جمهوری اسلامی ندارد و هرچند ایران به ظاهر می‌خواهد با طالبان رابطه دوستی داشته باشد، ولی گروه حاکم در افغانستان در برابر موضوعات مرتبط با جمهوری اسلامی ایران حساس و محتاط است.
محمد ایوب رحیمی، کارشناس مسائل سیاسی می‌گوید:
از آنجایی که حکومت جمهوری اسلامی در حال حاضر تحت شرایط خوب بین المللی قرار ندارد و در افغانستان نیز یک گروه بر سر اقتدار است که می‌تواند به مرزهای جمهوری اسلامی ایران صدمه وارد کند و حتی گروهای افراطی و ضد مذهب شیعه را علیه جمهوری اسلامی ایران منسجم کند، به همین خاطر حکومت ایران در تلاش برای مدارا و سازگاری با طالبان است و در حال حاضر چاره‌ای جز این ندارد زیرا با اقدامات علیه طالبان، جمهوری اسلامی وارد یک فاز جدید خواهد شد که به نفع نظام این کشور نخواهد بود.
این سیاستمدار افغان می‌گوید ایران از جمله کشورهایی بود که به آسانی سفارت و قونسلگری‌های افغانستان را به طالبان واگذار کرد، ناخبر از اینکه طالبان گروهی هستند که حتی در برخی موارد دست به اقدامات علیه جمهوری اسلامی می‌زنند.
آقای رحیمی می‌گوید بسته‌شدن کمیته‌های امداد امام خمینی در هرات، فراه و نیمروز، محدود شدن فعالیت‌های کمیته‌های زیارتی و تورهای سیاحتی جمهوری اسلامی و تحت کنترل قرار گرفتن شدید فعالیت‌های دانشگاه‌ها و بانک‌های ایرانی در افغانستان، و حتی زد و خورد گروه طالبان بر سر مسائل مرزی و حقابه ایران از جمله موضوعاتی است که نشان می‌دهد جمهوری اسلامی از سر ناچاری با طالبان رابطه دوستی و همکاری را در پیش گرفته است.
او می‌افزاید:
نباید فراموش کرد که درین سوی مرز گروه طالبان نیز از ایران در برخی موارد حمایت می‌کند. مثلا گروه حاکم در افغانستان از جمله گروه‌هایی بود که به نمایندگی از افغانستان، حمله جمهوری اسلامی ایران علیه اسرائیل را حق مشروع و مصداق دفاع از خود دانست و کشته شدن اعضای سپاه پاسداران ایران در سوریه را به شدت محکوم کرد.
جواد حمیدی، خبرنگار و فعال رسانه‌ای در افغانستان که در حال حاضر در بیرون از کشور به سر می‌برد، می‌گوید: «جمهوری اسلامی ایران و حکومت پاکستان سال‌ها از گروهی حمایت کردند که دست به کشتار مردم افغانستان می‌زدند، در حالی‌که در افغانستان حکومت مشروع و مردمی مبتنی بر دموکراسی و انتخابات بر سر قدرت بود. همسایه‌های افغانستان در تلاش بودند که از گروه طالبان حمایت کنند، ناخبر از اینکه این گروه روزی با همسایه‌ها به‌جای دوستی به مخالفت و زورآزمایی دست خواهد زد.»
آقای حمیدی می‌گوید:
مگر حکومت جمهوری اسلامی ایران فراموش می‌کند که چندین بار گروه طالبان با وسایل زرهی نیروهای ناتو و امریکا خود را به‌خاطر مقابله مرزی تا آخرین نقطه سرحد ایران رساندند؟ چندین بار طالبان دست به کشتار سربازان مرزی ایران در نیمروز، فراه و اسلام قلعه هرات زدند و به نحوی علیه منافع جمهوری اسلامی لشکر کشی کردند؟ اما ایران از صبر و حوصله کار گرفت، بخاطر اینکه تشنج با طالبان به ضرر جمهوری اسلامی ایران تمام خواهد شد. پس بجای جدال، طرف ایرانی رابطه خوب و گذشت را در پیش می‌گیرد، در حالی که در حکومت قبلی افغانستان، ایران از چنین حوصله‌ای برخوردار نبود.
همچنین باید اشاره کرد که کمی پیش از با اظهار نظر معاون سفیر جمهوری اسلامی ایران در کابل درباره منع فعالیت سیاسی مخالفین طالبان در ایران، شماری از اعضای جبهه مقاومت ملی افغانستان و مخالفین طالبان در کشور ایران به اتهام عضویت و رابطه با گروه داعش شاخه خراسان دستگیر شدند.
افغانستانی‌های بازداشت‌شده به اتهام عضویت در داعش: پرونده‌سازی امنیتی مشترک تهران و طالبان؟
با آنکه جبهه مقاومت افغانستان به رهبری احمد مسعود رابطه این افراد با گروه داعش را به شدت رد کرد ولی حکومت جمهوری اسلامی ایران هنوز پاسخی به این تکذیب‌ها نداده است.
عبدالهادی احمدزی، از مسئولین سابق استخباراتی شهر کابل که در حال حاضر در کشور ترکیه به سر می‌برد، می‌گوید:
جمهوری اسلامی ایران مجبور است با طالبان رابطه خوبی برقرار کند و به مخالفین این گروه اجازه فعالیت سیاسی را ندهد زیرا اگر حکومت ایران به مخالفین سیاسی طالبان اجازه فعالیت را بدهد طالبان نیز به آسانی در سرحدات ایران به مخالفین جمهوری اسلامی زمینه فعالیت مسلحانه را فراهم خواهد کرد.
احمدزی می گوید: «ما خوب به یاد داریم که در زمان حکومت سابق در افغانستان بارها سلاح‌های مختلف در ولایات غربی به دست نیروهای امنیتی افتاد که از طریق جمهوری اسلامی ایران به طالبان فرستاده می‌شد. ایران تا حدود زیادی طالبان را حمایت کرد ناخبر از اینکه به قدرت رساندن یک گروهی که به معیارهای بین المللی پایبند نیست در آینده به همکاران خویش نیز وفادار نخواهد ماند.»
باید گفت در زمان حکومت سابق افغانستان، جمهوری اسلامی ایران در بوجود آوردن و سربازگیری گروهای جنگی مانند فاطمیون و زینبیون در خاک افغانستان تلاش‌های زیادی انجام می‌داد و شمار قابل توجهی از افغانستانی‌های مهاجر در ایران را به این گروه‌ها جذب کرد و آنها را برای دفاع از منافع جمهوری اسلامی به کشورهای عراق و سوریه فرستاد. شماری از افغانستانی‌ها در جنگ به نفع جمهوری اسلامی کشته شدند.
سوال اینجاست آیا در حال حاضر نیز جمهوری اسلامی ایران می‌تواند داخل افغانستان دست به سربازگیری برای گروهای نیابتی خویش بزند یا خیر؟
مولوی احمدالله، نام مستعار یکی از مقام‌های ارشد طالبان در وزارت داخله است. او چنین ادعا می‌کند:
هرگز به جمهوری اسلامی ایران و طرفداران‌شان اجازه داده نخواهد شد که به خاطر منافع‌شان به جذب جوانان افغان برای یکجا شدن با گروهای نیابتی دست بزند.
او همچنان به افغانستانی‌های مقیم ایران چنین توصیه می‌کند: «هرگز به خاطر منافع کشورهای بیرونی و گروهای مذهبی جان خود را در خطر نیندازند و اگر شرایط خوب زندگی در ایران برای‌شان آماده نیست به وطن خود برگردند.»
جلوگیری از فعالیت‌های سیاسی مخالفین طالبان در ایران مورد انتقاد شمار زیادی از افغانستانی‌های مقیم در ایران و کشورهای دیگر قرار گرفته است. برخی این اقدام جمهوری اسلامی ایران را همکاری استراتیژیک با طالبان توصیف می‌کنند و آن را در دراز مدت به نفع ایران نمی‌دانند.
