م. مهراد
جشنواره عکس معلولان به نمایش عکس‌های عکاسان معلول یا عکاسی با موضوعات مرتبط با معلولیت اختصاص دارد. هدف آن ترویج بازنمایی فراگیرتر و متنوع‌تر در دنیای عکاسی است و به عکاسان معلول امکانی می‌دهد تا آثار خود را به نمایش بگذارند و کلیشه‌ها و تصورات نادرست درباره معلولیت را به چالش بکشند. این جشنواره معمولا دارای نمایشگاه‌ها، کارگاه‌های آموزشی، میزگردها و سایر رویدادهای مرتبط است که مشارکت‌های هنری و دیدگاه‌های عکاسان معلول را ارائه می‌دهند.
در ایران اولین جشنواره سراسری عکس معلولان با هدف کلی ایجاد پیوند میان سه مقوله «عکس، معلولیت و معنویت» برگزار شد و درصدد استفاده از عکس برای تبلیغ فرهنگ دینی به روایت حکومت در بین معلولان است. عکاسان در پنج موضوع «عبادت و معلولین»، «زیارت و معلولین»، «عزاداری و معلولین»، «مطالعه و معلولین»، «رایانه و معلولین» باید آثار خود را ارائه می‌دادند.
لازم به ذکر است که تا زمان نوشته شدن این مطلب، اولین جشنواره سراسری عکس معلولان، آخرین جشنواره هم بوده است. در ادامه به بررسی چند عکس جشنواره معلولان خواهیم پرداخت.
منبع عکس‌ها: سایت دفتر فرهنگ معلولین
۱
عکس آزاده سیفی مربوط به مدرسه کودکان استثنایی است. سه کودک بدون داشتن وسایل آموزشی مناسب معلولان تنها درحال تماشای معلم‌شان هستند. گویی تنها وظیفه‌ی مدرسه کودکان استثنایی برقراری کلاس و پر کردن ساعاتی از روز این کودکان است. این قاب، بازنمایی و تاییدی‌ست بر وضعیت اسفبار تحصیل کودکان استثنایی در ایران.
۲
عکس سلیمان گلی مادر و دو کودک معلولش را در کنار ساحل نشان می‌دهد. در نبود مکان‌های تفریحی مناسب‌سازی شده برای معلولان، نبود وسایل سرگرمی مناسب، منزوی نگه داشتن‌شان درون خانه، ساحل و موج‌های خروشانش می‌تواند چنین دو کودک معلول را به شور و هیجان بیاورد.
۳
عکس وحید قاسمی زرنوشه تصویری شاد با مفهومی غم‌انگیز است. چند نوجوان دوچرخه سوار درحال یاری‌رسانی به دوست معلولشان هستند تا او نیز بتواند مانند آنها از سرعت لذت ببرد. این تصویر از سویی روحیه‌ی یاری رسانی و کمک به معلولان را بازنمایی می‌کند و از سویی دیگر کوتاهی ارگان‌های دولتی، مانند سازمان بهزیستی، را به ما نشان می‌دهد. ارگان‌هایی که مسئول تامین وسایل مورد نیاز معلولان هستند تا آنها نیز بتوانند تفریحاتی برابر با افراد سالم داشته باشند.
۴
عکس سید حمید هاشمی لحظات آخر زندگی یک بیمار معلول را به ما نشان می‌دهد. با وجود تمام المان‌های مذهبی‌ای که در عکس وجود دارد، از تصویر مرقد امام رضا گرفته تا لوله‌های سبز رنگ سرم و دخیل‌های سبزرنگی که به بالای تخت بیمار بسته شده، او در حال جان دادن است. درمقابل فرم مذهبی عکس، مفهوم غیر مذهبی بر تصویر حاکم است؛ باورهای مذهبی یاری‌رسان بیمار نیست.
۵
عکس مازیار اسدی آسایشگاه معلولان را نشان می‌دهد. زنی نشسته بر ویلچر درحال راز و نیاز با خداوند است. در پس‌زمینه‌ی تصویر میله‌های زندان مانند تخت و شرایط اسفبار نگهداری سایر معلولان آسایشگاه بازنمایی شده. بازتاب نور در میان دستان زن فضایی روحانی ایجاد کرده است. زمانی که امید از یاری رسانی سازمان‌های مردم نهاد و دولتی قطع می‌شود تنها راه برای به آرامش رسیدن در چنین آسایشگاه زندان مانندی توسل به خداوند است.
۶
عکس حمیدرضا بازرگانی بازنمایی آموزشگاه معلولان است. در این تصویر هیچ عنصوری از آموزشگاه وجود ندارد. نه وسایل آموزشی مناسب معلولان و نه فضایی بهینه‌سازی شده برای آنها. این عکس تنها بازنمایی فضای شاد اما تصنعی محیط آموزشگاه است که در آن تلاش شده با نشان دادن گل‌های رنگارنگ و دو کودک خندان دروغی بزرگ به ببندگان نشان دهد: کودکان آموزشگاه شاد هستند.
۷
عکس سعید گلی تصویر کودکی با بیماری سندرم دان است که نقاشی‌اش را به ما نشان می‌دهد. شادی کودک نشان دهنده‌ی انزوای اجتماعی اوست. کودک از جامعه رانده شده‌ای که بر اثر توجه عکاس و سوژه واقع شدن، چنین شاد شده. نقاشی‌اش شامل خانه، درخت و مملو از رنگ‌های شاد است. نقاشی‌اش بازنمایی فضای ذهنی اوست؛ فضایی شاد و رنگارنگ که شاید در تصور ما نگنجد.
۸
عکس داوود ایزدپناه فضای غم‌انگیزی دارد. عکاس از روش سیاه/سفید استفاده برای نمایش فضای حاکم بر هیات‌های مذهبی استفاده کرده. در نیمه‌ی پایینی تصویر سه نفر درحال زنجیر زنی هستند، نگاه آنها به سمت معلولی‌ست که با ویلچر درحال رد شدن است. خط اریب حرکت ویلچر القا کننده‌ی بی‌تفاوتی نسبت به هیات مذهبی‌ست، گویی او دل از باورهای مذهبی و شفای معجزه‌آسا کنده و به راه خود ادامه می‌دهد.
۹
عکس مهدی طاهری فضایی کاملا شاد دارد. کودکی با بیماری سندروم‌دان درحال خندیدن به ماست. رنگ‌بندی فضایی شاد به عکس داده و از حال درونی کودک به ما خبر می‌دهد. او نیز، مانند عکس سعید گلی، از جامعه رانده شده و اکنون که مورد توجه عکاس قرار گرفته، چنین شاد شده است. در تصویر سعید گلی، فضای ذهنی کودک از طریق نقاشی‌ای که کشیده بود بر ما آشکار شد و در این تصویر فضای ذهنی کودک از طریق رنگ پس‌زمینه بر ما آشکار می‌شود.
۱۰
عکس حجت‌الله عطایی تصویری از ورزشگاه است. این عکس شامل دو قسمت است. در قسمت بالایی افراد سالمی حضور بر سکوهای ورزشگاه نشسته و مشغول تماشای فوتبال هستند. در قسمت پایینی پدری معلول همراه با دو فرزندش کنار زمین فوتبال نشسته‌اند. اختلاف فاحش میان جایگاه اجتماعی افراد سالم با معلولان در تصویر نمایان است. نه معلولان و نه فرزندانشان از جایگاهی برابر با افراد سالم برخوردار نیستند. عدم بهینه‌سازی فضای ورزشگاه‌ها سبب شده که آنها مکانی برای نشستن نداشته و از کنار زمین، که دید مناسبی به زمین فوتبال ندراد، بازی مورد علاقه‌شان را تماشا کنند.
۱۱
عکس حسین رحیم زاده از زاویه‌ای متفاوت با تمامی تصاویر پیشین گرفته شده. تلاش عکاس نشان دادن ذهن آشفته‌ی سوژه‌ی معلول است. نمود این آشفگتی در فضای اطراف سوژه نمایان است. در این تصویر فرد معلول بمنظور داشتن دسترسی آسان به وسایلش ناچار شده تمامی‌شان را در اطراف خود و در نزدیک‌ترین فاصله قرار دهد. مجددا در این تصویر نیز با نبود وسایل رفاهی مناسب حال معلولان مواجهیم.
در تمام عکس‌های بررسی شده دو عنصر اصلی قابل مشاهده است: اول عدم وجود وسایل رفاهی مناسب معلولان و عدم بهینه‌سازی شهری برای آنها. دوم انزوای حاکم بر زندگی معلولان، حتی زمانی که در میان دوستانشان نشان داده شده‌اند. این دو عنصر بیان کننده‌ی فضای حاکم بر زندگی معلولان ایران هستند.
