مصطفی رضیئی
تفاهم‌نامه راه‌آهن کاسپین یا همان ساخت راه‌آهن رشت – آستارا در اردیبهشت امسال بین رئیس‌جمهورهای ایران و روسیه امضا شد. همزمان رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس گفت که اجرای این طرح، با عبور از جنگل گیسوم که تنها جنگل جلگه‌ای باقیمانده در شمال ایران است، حدود ۱۰۰هزار درخت قطع خواهند شد. در آخرین روزهای سال ۲۰۲۳ میلادی، به نقل از سفیر روسیه در تهران گفته شد که قرارداد ساخت هم همین‌روزها امضا خواهد شد.
وبسایت پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست‌جمهوری، در زمان امضای تفاهم‌نامه احداث خط راه‌آهن رشت-آستارا اعلام کرد که این پروژه «بیش از دو دهه پیش در دستور کار بوده» و «حلقه مفقوده» ۱۶۲ کیلومتری راه‌آهن بین ایران، آذربایجان و روسیه را پر خواهد کرد. این تفاهم‌نامه می‌گوید فدراسیون روسیه ۱.۶ میلیارد یورو در ساخت این مسیر سرمایه‌گذاری می‌کند و این راه‌آهن «در مدت ۴۸ ماه احداث» خواهد شد.
یک فاجعه محیط زیستی دیگر!
رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس: #راه_آهن_رشت_آستارا نقشه ویرانی تنها جنگل جلگه‌ای ایران است.
با #پول_نفت ملت #جنگل_گیسوم و 100هزار درخت میمیرند.
هیچ مطالعه‌ای که ضرورت این راه آهن را تثبیت کند انجام نشده است…
+فیلمhttps://t.co/ylzxJmGRlV pic.twitter.com/zePDOQEyma— Azadeh Mokhtari (@AzadeMokhtari) May 14, 2023
پایگاه اطلاع‌رسانی دولت در زمان امضای تفاهم‌نامه نوشت که امارات متحده عربی ممکن است در این پروژه سرمایه‌گذاری کند. همچنین وعده داد در سال نخست بهره‌برداری، این راه‌آهن ۵.۱ میلیون تن بار جابه‌جا کند و در سال بیستم بهره‌برداری، این رقم به ۷ میلیون تن افزایش یافته باشد. این پایگاه همچنین نوشت ۵۰۰ میلیارد تومان پیش‌بینی شده تا ذوب‌آهن اصفهان ریل این مسیر را تامین کند.
Ad placeholder
سرمایه‌گذاری یا وام؟
به‌رغم اینکه از کلمه «سرمایه‌گذاری» در متن خبر دولت استفاده شده است، اما خبرگزاری کار (ایلنا) در ۲۹ آذر به‌نقل از معاون وزیر راه و شهرسازی مطلبی با تیتر «کاهش سود وام روسیه برای ساخت راه‌آهن آستارا به ۳ درصد» نوشت و از شهریار افندی‌زاده، معاون وزیر پرسید «برخی از منتقدان می‌گویند سود ۶ درصدی وام برای این پروژه بالا است و کشور پر ریسکی مانند روسیه نمی‌تواند به بهانه بالا بودن ریسک سرمایه‌گذاری در ایران نرخ سود را بالا ببرد چراکه روسیه هم شرایط ایران را دارد» و پاسخ او این بود:
این پروژه به طول ١۶٢ کیلومتر از طریق وام روسیه با سود ٣ درصد تامین مالی می‌شود، سود این وام ۶ درصد پیشنهاد داده شده بود اما با مذاکرات ایران در جلسات به ٣ درصد کاهش پیدا کرد.
البته معاون حمل‌ونقل وزارت راه و شهرسازی تاکید کرد:
نکته مهم آن است که و سقف قرارداد ١.۶ میلیارد یورو در نظر گرفته شده که این عدد وام نیست بلکه سقف عدد قرارداد است و پس از استخراج قیمت، مابه‌تفاوت آن عدد صرف خرید تجهیزات می‌شود.
سوال چگونگی عبور خط راه‌آهن از جنگل گیسوم؟
سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی در زمان امضای تفاهم‌نامه بین دو کشور ایران و روسیه به خبرگزاری رکنا گفت «راه آهن رشت-آستارا نقشه ویرانی تنها جنگل جلگه‌ای ایران است» و افزود:
این پروژه به طول ۱۶۰ کیلومتر است که مقصود از آن، اتصال رشت را به آستارا است و هیچ مطالعه ای که ضرورت این راه آهن را تثبیت کند انجام نشده است. این پروژه با پول نفت قرار است انجام شود و پیمانکار گفته ظرف چهار سال پروژه را به اتمام می رساند؛ ولی در واقعیت حداقل ۱۵ سال طول می کشد.
رفیعی گفت تاکید دولت این است که «حتما این پروژه باید تکمیل شود» در حالی که «پروژه از اساس مشکل دارد». او گفت پس از چند ماه مطالعه مجلس، مشخص شده که «تمام منابع و معادن شن و ماسه کشور برای این پروژه حرام می‌شود چون اصل این پروژه بتنی است» و منابعی برای خرید زمین‌های خصوصی مسیر وجود ندارد.
در همین حال خبرگزاری مهر در مطلبی مدعی شد که «احداث خط ریلی رشت-آستارا بدون تخریب جنگل» خواهد بود. بر خلاف این ادعا اما رفیعی می‌گوید حدود ۱۰۰هزار درخت با قطر حدود ۳۰ سانتی‌متر در مسیر احداث این خط راه‌آهن قطع خواهد شد. این آلبوم، تصاویر ماهواره‌ای از گوگل مپز است که جنگل گیسوم را در مسیر رشت تا آستارا نشان می‌دهد:
مقام‌های دولت از سود کلان این پروژه در درازمدت خبر می‌دهند و امیدوار به میلیاردها دلار و یورو حاصل از جابه‌جایی کالا هستند. هرچند مسیرهای مختلفی در خاورمیانه رسم شده‌اند تا آینده جابه‌جایی کالا و انرژی را مدیریت کنند و تازه‌ترین آنها، در کل ایران و ترکیه را نادیده گرفته است.
مسیرهای مختلف آینده جابه‌جایی کالا در جهان
در همین حال فاطمه محمدبیگی، نماینده مجلس هم به رکنا گفت:
درخواست آذربایجان برای اتصال به ایران احداث راه آهن رشت-آستارا بود تا که بتوانند به خلیج فارس و اقیانوس هند وصل شوند و پول این پروژه را ما بدهیم! همچنین احیای جاده ابریشم هم درخواست آنهاست. به جای این پروژه، اگر قرار بر راه سازی باشد می توان از پایین رشته کوه البرز نیز راهسازی کرد.
طرح راه‌آهن کاسپین، برابر نقشه‌ای که خبرگزاری ایرنا به‌نقل از یک بانک روسی منتشر کرد، مسیر ارتباطی هند تا سن‌پیترزبرگ را کامل می‌کند:
طرح احیای جاده ابریشم، یا پروژه «ابتکار کمربند و جاده» دولت چین، چند مسیر گوناگون است که از چین به نقاط مختلف آسیا، اروپا و آفریقا می‌رسد. این نقشه بر پایه طرح‌های اولیه این پروژه چند صد میلیارد دلاری است:
در پروژه‌های قدیمی‌تر، مسیر ایران در طرح‌ها وجود دارد اما در مثال «مگا کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا» که در سپتامبر ۲۰۲۳ میلادی ساخت آن توسط کشورهای عضو این مسیر امضا شد، راه انتقال کالا و انرژی از هند به دبی را فراهم می‌کند تا پس از عبور از خط راه‌آهن عربستان سعودی، به بندر حیفا در اسرائیل/فلسطین برسد و از آنجا از طریق کشتی، کالا و انرژی به یونان و سپس به اتریش منتهی می‌شود تا در دسترس مسیرهای اروپایی راه‌آهن قرار بگیرد:
به استاندارد کدام کشور؟
بدنبال اعلام خبر امضای تفاهم‌نامه ساخت راه‌آهن رشت-آستارا، کاربران شبکه‌های اجتماعی پرسیدند که این مسیر با استاندارد کدام کشور ساخته خواهد شد؟ وبسایت فکت‌نامه در خرداد امسال در گزارش «روسیه قرار است خط راه‌آهن رشت -آستارا را با استاندارد ریلی خودش احداث کند» این مساله را چنین توضیح داد:
عرض خطوط ریل در ایران بر اساس استاندارد اروپا ۱۴۳ سانتی‌متر و در کشورهای شوروی سابق ۱۵۲ سانتی‌متر است.
فکت‌نامه تاکید کرد که «مشخصات و جزئیات فنی طرح» اعلام نشده است اما به نقل از مقام‌های ایرانی و روسی نوشت که «خط قرار است به صورت سه ریل، متناسب با عرض ریل استاندارد ایران و روسیه» اجرا شود و هزینه خط سوم را «طرف روس تامین کند».
هنوز پاسخ روشنی از طرف دولت به این موضوع اعلام نشده است. البته طبق معمول، سپاه پاسداران در ساخت این پروژه نقش ایفا می‌کند. عباس خطیبی، معاون ساخت و توسعه راه‌آهن ایران به خبرگزاری ایلنا گفت در مذاکرات با روس‌ها «پیشرفت حدود ۷۵ درصدی داریم» و قرارگاه خاتم‌الانبیا سازنده راه‌آهن رشت آستارا است.
اما و اگرهای این پروژه مفصل است، از یک سو تامین بودجه آن، بخصوص بخشی که طرف ایرانی پرداخت می‌کند، هنوز منبع مشخصی ندارند. تعیین مالک‌های املاک خصوصی مسیر دولت را دچار مشکل کرده است و هنوز منبع پرداخت هزینه خرید این املاک مشخص نیست.
تجارت‌نیوز در آبان امسال نوشت که تاکید دولت برای به سرانجام رسیدن قرارداد راه‌آهن رشت-آستارا برای تضمین حضور روس‌هاست و در گزارش «آغاز پروژه راه‌آهن رشت-آستارا بدون سرمایه‌گذاری روسیه/ مسکو باز هم ایران را دور زد» خبر داد که ساخت این مسیر از سمت رشت و همچنین از سمت آستارا به رشت توسط طرف ایرانی شروع شده است. خبرگزاری فارس اما می‌گوید «پیش‌بینی روسیه از تکمیل راه‌آهن رشت-آستارا تا سال ۲۰۲۸» میلادی است.
روزنامه پیام ما در ۳۱ اردیبهشت امسال و به قلم فروغ فکری گزارش «جنگل گیسوم زیر ریل» را منتشر کرد و نوشت دو کیلومتر مسیر رشت-آستارا در جنگل گیسوم است و با ساخت این پروژه، «تغذیه یک تالاب هم مختل می‌شود».
پیام ما به‌نقل از هادی کیادلیری، استاد دانشگاه و رئیس سابق انجمن جنگلبانی ایران نوشت:
ما در کشور دو جنگل باستانی داریم که به دریا اتصال دارند، یکی از آنها سی‌سنگان و دیگری جنگل گیسوم است؛ جنگلی باستانی و مهم با درختانی بسیار پرارزش. چطور قرار است در چنین جنگلی، طرحی با این عظمت اجرایی شود و ما همین چندروز پیش دربارۀ عملیاتی‌شدن آن بشنویم؟
کیادلیری همچنین گفت:
گذر از جنگل، نابودی درختان و زمین‌های کشاورزی، ازبین‌رفتن امنیت غذایی و آوارگی روستاییان، قطعاً برای ایران توسعه به‌همراه نخواهد آورد. توسعه در کنار پایداری سرزمین معنا می‌شود. روسیه درگیر تنش‌های بین‌المللی است و وقتی این تنش‌ها تمام شود، ممکن است از این خط آهن هم اصلاً استفاده نکند. اما مسئولان ما با این کار، هم مردم و هم جامعۀ علمی و کارشناسی را غافلگیر کردند. ما می‌خواهیم بدانیم چه کسانی ارزیابی اثرات محیط زیستی این طرح را انجام داده‌اند؟ طبعاً به این درخواست جوابی نمی‌دهند.
Ad placeholder
