دستگیری قدرتمندترین بازیگر مالی لبنان؛ بندبازی میان ریاض و تهران به زندان ختم شد

علی رسولی

تا تیرماه ۱۴۰۲/ ژوئیه ۲۰۲۳، چهره‌ای در رأس بانک مرکزی لبنان قرار داشت که او را معمار سیستم مالی لبنان بعد از جنگ داخلی ۱۵ ساله این کشور (۱۹۷۵ تا ۱۹۹۰) می‌دانستند. ریاض سلامه در آشفتگی مطلقی که لبنان در آغاز آخرین دهه از قرن پیش به آن گرفتار شده بود برای همه طرف‌های مؤثر در این کشور نور امیدی بود. او از هفته گذشته اما در زندان است.

در اردیبهشت سال ۱۴۰۲/ مه ۲۰۲۳ اینترپل برای دستگیری بین‌المللی او اعلان قرمز صادر کرده بود. در کانادا، آمریکا، فرانسه، آلمان، لوکزامبورگ و چند کشور اروپایی دیگر پرونده‌های قضایی علیه او گشوده شده است. دادگاهی در سوییس سال گذشته اسناد مربوط به کیفرخواست فساد او را صادر کرد.

قدرتمندترین چهره مالی در اقتصاد ویران لبنان به واسطه ارتباطات و نفوذی که در میان سیاستمداران این کشور داشت تا یک هفته پیش توانسته بود از صدور حکم دستگیری در کشورش بگریزد. منابع لبنانی اما می‌گویند پس از پایان ۳۰ سال ریاست او بر بانک مرکزی لبنان در تابستان گذشته، تحقیقات از او به صورت غیرعلنی و محرمانه در جریان بوده است.

او از حمایت شخصیت‌های قدرتمند از جمله نبیه بری، رئیس پارلمان و نجیب میقاتی، نخست‌وزیر لبنان برخوردار بوده است، اما در یک سال گذشته مقام‌های ارشد این کشور به طور فزاینده‌ای تلاش کرده‌اند تا از او فاصله بگیرند.

چگونه دستگیر شد؟

او در روز ۵ سپتامبر/ ۱۵ شهریور پس از بازجویی توسط جمال الحجر، دادستان عمومی لبنان، بازداشت و با اتهامات متعددی روبرو شد که مهم‌ترین آن‌ها مشارکت در معامله مشکوک بین خدمات مالی و شرکت کارگزاری Optimum Invest و بانک مرکزی لبنان در دوران تصدی وی به عنوان رئیس بانک مرکزی این کشور بود.

به گزارش رویترز، قاضی تحقیق بلال حلاوی روز دوشنبه پس از بازجویی از سلامه برای اولین بار پس از بازداشت، دستور داد در بازداشت بماند. قرار است جلسه بعدی بازپرسی از او روز پنجشنبه برگزار شود.

سلامه همچنین با اتهاماتی از جمله اختلاس، پولشویی، کلاهبرداری، جعل و سرقت دارایی‌های عمومی مواجه است که پرونده علیه او را پیچیده‌تر می‌کند. بسیاری از لبنانی‌ها او را یکی از محرک‌های اصلی بحران مالی لبنان و فروپاشی اقتصادشان می‌دانند. سلامه بارها این اتهامات را رد کرده است.

Ad placeholder

خوشحالی در ریاض و تهران، پالس مثبت برای اروپا و آمریکا

شاید عجیب‌ترین بخش از ماجرای دستگیری ریاض سلامه استقبال از این اقدام در کشورهایی باشد که بر سر لبنان با هم در جدال پنهان و آشکار هستند.

خبرگزاری تسنیم وابسته به سپاه پاسداران در یک هفته گذشته بارها مطالبی علیه او منتشر کرده است. در خبر اعلام دستگیری او و تمدید قرار بازداشتش، تسنیم او را مهره شماره یک آمریکا در لبنان خواند و از گرفتار شدنش ابراز خوشحالی کرد.

تسنیم در مطالبش به اینکه چرا او را مهره آمریکایی‌ها می‌داند اشاره‌ای نکرده است ولی شاید این را بطن اظهارات خود سلامه بتوان درک کرد. رئیس سابق بانک مرکزی لبنان پس از گشوده شدن پرونده‌های اتهامی علیهش در لبنان گفته بود که او قربانی ایستادگی و مقاومتش در برابر حزب‌الله لبنان و همکاری با سیستم مالی جهانی برای اعمال تحریم بر این گروه شده است.

اما آمریکا سال گذشته او را در فهرست تحریم‌های بین‌المللی خود قرار داد و با این اقدام تنها ابزار دفاعی سلامه را از دستش خارج کرد.

در ریاض اما ماجرا سمت و سویی متفاوت از رسانه‌های سپاه دارد. خبرگزاری‌های سعودی هم مانند خبرگزاری‌های سپاهی خوشحالند ولی خوشحالی‌شان از جنس دیگری است. آن‌ها می‌گویند ریاض سلامه پس از ترور رفیق حریری نقش مهمی در توانمند‌سازی مالی حزب‌الله لبنان داشته است. آن‌ها او را متهم می‌کنند که در نیمه دوم ریاستش بر بانک مرکزی، او در پولشویی برای کمک به حکومت بشار اسد و حزب‌الله لبنان نقش داشته است و به عبارت دیگر از سیستم مالی لبنان برای پول‌شویی و سپس جابه‌جایی پول‌های چمدانی تهران برای متحدانش در دمشق و ضاحیه بیروت نقش داشته است.

در آمریکا و اروپا روایت به شکل متفاوتی است. در آنجا سلامه متهم است که اختلاس کرده، از منابع عمومی لبنان برداشت غیرمجاز داشته و به همراه خانواده‌اش شبکه‌ای از املاک لوکس در کشورهای غربی را به چنگ آورده است.

در سال ۲۰۲۳، احکام بازداشت اینترپل از سوی آلمان، فرانسه و همچنین ایالات متحده، بریتانیا و کانادا علیه سلامه به اتهام تصرف غیرقانونی املاک و دارایی‌های بانکی به میزان ۱۱۰ میلیون دلار صادر شد. این سه کشور او و اعضای خانواده‌اش را تحریم کردند.

در ۱۰ اوت ۲۰۲۳، بریتانیا، آمریکا و کانادا در بیانیه مشترک اعمال تحریم‌هایشان علیه سلامه نوشتند که فساد و اقدامات غیرقانونی سلامه «به فروپاشی حاکمیت قانون در لبنان منجر شده است».

در این بیانیه مطبوعاتی آمده بود:

سلامه از موقعیت قدرت خود سوء استفاده کرده است که احتمالاً نقض قوانین لبنان است، تا خود و همکارانش را با انتقال صدها میلیون دلار از طریق شرکت‌های پوششی برای سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات اروپایی، ثروتمند کند.

علاوه بر سلامه، چهار تن از همکاران او نیز تحریم شدند: برادرش راجا، پسرش نادی، ماریان هوایک، دستیار سابق سلامه و شریک سابقش آنا کاساکووا.

اعلام تحریم‌ها علیه سلامه و همکارانش پس از تحقیقات انجام شده علیه آنها در لبنان و همچنین فرانسه، آلمان، سوئیس، بلژیک، بریتانیا و لوکزامبورگ صورت گرفت.

سلامه به رغم اینکه در فرانسه و آلمان هم تحت تعقیب بود و اعلامیه قرمز اینترپل به نام او صادر شده بود، به دلیل قوانین لبنان از خطر استرداد گریخته است.

لبنان همان سال گذشته و در واکنشی فوری به تحریم‌ها، حساب‌های بانکی سلامه و همکارانش را مسدود کرد و قوانین اسرار بانکی در مورد حساب‌های هر پنج فرد را لغو کرد.

معمای بیروت برای بازیگران متنافر

لبنان تا پیش از جنگ غزه درگیر پیچیده‌ترین بحران مالی و سیاسی از زمان استقلالش بود. جنگ غزه، بحران امنیتی و سایه جنگ را هم بر سر این کشور گستراند.

بازیگران مؤثر در لبنان یعنی ایران، آمریکا، فرانسه و عربستان سعودی در فضایی از ابهام و پیچیدگی در تلاشند تا توازن قدرت را در این کشور به نفع خود تغییر دهند. عربستان سعودی که از زمان پیمان طائف تا زمان ترور رفیق حریری دست بالا را در اقتصاد این کشور داشت، سال‌ها است که سرمایه‌هایش را از این کشور خارج کرده است. بازیگران سیاسی قدرتمندی در احزاب سنی و فالانژها هنوز به دنبال احیای آن دوره‌ای هستند که دلارهای نفتی سعودی در بیروت هم دیده می‌شد.

بازگشت عربستان سعودی به لبنان که برای ناظران به عنوان سریع‌ترین راه احیای اقتصاد این کشور دیده می‌شود در دو دهه گذشته به یک شرط منوط شده است: خلع سلاح حزب‌الله یا دست پایین یافتن این گروه در سیاست.

از طرف دیگر حزب‌الله در سال‌هایی که سعودی‌ها با بیروت خداحافظی تلخی کردند به عنوان بازیگر قدرتمند شبه‌نظامی جای بیشتری در سیاست این کشور یافته است. سعودی‌ها تنها زمانی می‌توانند با نابودی یا ضعف حزب‌الله امید داشته باشند که اسرائیل بار دیگر عزم بیروت کند.

آمریکا و اروپا هم از وضع کنونی راضی نیستند ولی راه‌حلی برای تغییر وضعیت ندارند. حذف بازیگران پرحاشیه‌ای مانند ریاض سلامه و تنگ کردن فضا برای بازیگران فاسد در اقتصاد لبنان شبیه به شیوه‌های رگولاتوری و یا شوک الکتریکی به جسد اقتصاد لبنان است. به این امید که شاید تنظیم‌گری و تغییر بازیگران فاسد اقتصادی به تغییرات در بازیگران فاسد سیاسی به نفع مدل غربی منجر شود.

پایتخت‌هایی که نقشه لبنان روی دیوار وزات‌خانه‌هایشان جا خوش کرده است نمی‌دانند با معمای بیروت چه باید بکنند. نه در بروکسل و پاریس و نه در تهران و ریاض و واشنگتن، راه‌حلی برای لبنان وجود ندارد. هر طرف منتظر وزیدن باد در این آسمان بی‌ابر یا وقوع رویدادی به نفع خواسته‌هایشان هستند. دستگیری ریاض سلامه تنها یک فوت ناامیدانه برای دور کردن طوفان است.

Ad placeholder