امیر عباس کلهر
در هفته‌های گذشته مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد که در راستای ماده ۳ آیین‌نامه ممنوعیت توزیع رایگان کیسه‌های پلاستیکی به منظور حفظ محیط زیست، قانون محدودیت توزیع کیسه‌های پلاستیکی از هفته زمین پاک شروع می‌شود و فروشگاه‌های زنجیره‌ای دیگر کیسه رایگان توزیع نخواهند کرد.
این خبری خیلی زود باعث خوشحالی فعالان محیط زیست شد. دغدغه‌مندان در این‌باره اظهارنظر کردند که می‌توان در این موضوع حداقل از کشورهای پیشرفته الگو گرفت و دیگر در فروشگاه‌های بزرگ خبری از کیسه‌های پلاستیکی رایگان نباشد و با دریافت مبلغی در ازای کیسه‌های پلاستیکی مردم را تشویق کرد که از سبد خرید یا کیسه‌های پارچه‌ای استفاده کنند.
طبق گفته مسئولان جمهوری اسلامی روزانه در ایران حدود ۵۷ هزار تن پسماند تولید می‌شود و آمارها حاکی از آن است که حدوداً ۱۰ تا ۱۲ درصد پسماندها پلاستیکی هستند. همچنین ایران جزء ۱۰ کشور اول مصرف ظروف یکبار مصرف پلاستیکی در جهان است. مسئله‌ای که باعث می‌شود به محیط زیست ایران آسیب زیادی وارد شود، چراکه این پسماندهای پلاستیکی به صورت مستقیم و غیر مستقیم وارد آب‌های زیرزمینی می‌شوند و خاک، آب و هوا را آلوده می‌کنند و باعث بروز مشکلات زیست محیطی و تهدید سلامت شهروندان هم می‌شوند.
به گفته علیرضا مزینانی، مدیر کل محیط زیست استان تهران «روزانه ۵۰۰۰ تا ۶۰۰۰ تن پسماند عادی در پایتخت تولید می‌شود که یکی از مهم‌ترین بخش‌های آن پلاستیک است.»
اما نکته‌ای که کمتر به آن پرداخته شد این بود که این طرح فقط برای یک هفته در دستور کار قرار گرفت و بعد از آن، دوباره در فروشگاه‌های زنجیره‌ای کیسه پلاستیکی رایگان توزیع می‌گردد. به گفته مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی و مسؤولیت اجتماعی سازمان حفاظت محیط زیست «این سازمان در نخستین گام با همکاری وزارت صمت و فروشگاه‌های زنجیره‌ای و بر اساس آیین‌نامه کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی تلاش کرده است طی هفته زمین پاک (۳ تا ۹ اردیبهشت‌ماه) کیسه‌های پلاستیکی به‌طور رایگان در فروشگاه‌های زنجیره‌ای توزیع نشود.»
با این حال فعالان حوزه محیط زیست و شهروندان داخل ایران همین اقدام را هم گامی مثبت برای فرهنگ‌سازی و شروع حذف توزیع رایگان کیسه‌های پلاستیکی می‌دانند.
البته در شهرستان‌ها اوضاع همچنان مثل گذشته است و به این طرح آنطور که باید و شاید پرداخته نشده است. یکی از ساکنین شهر آمل در گفت‌وگو با «رادیو زمانه» می‌گوید که انتظار داشته است با اجرایی شدن این طرح، در فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهر محل سکونتش شاهد عدم توزیع کیسه‌های پلاستیکی باشد اما با این حال وقتی به چند فروشگاه مراجعه می‌کند، متوجه می‌شود که همچنان کیسه‌های پلاستیکی به صورت رایگان توزیع می‌شوند.
شهروند دیگری که در تهران زندگی می‌کند، اجرای این طرح در دراز مدت را نشدنی اعلام می‌کند و می‌گوید که خیلی از مردم در ایران تمایلی به خرید کیسه زباله ندارند و برای همین از این کیسه‌های خرید به عنوان کیسه زباله استفاده می‌کنند، در نتیجه وقتی که ببینند در فروشگاه‌های بزرگ مثل گذشته کیسه پلاستیکی ارائه نمی‌شود، طبیعتا به سمت خرید از فروشگاه‌های محلی که کیسه پلاستیکی می‌دهند می‌روند.
این نکته‌ای است که امیر عبدوس، مدیر کل دفتر مشارکت‌های مردمی و مسئولیت اجتماعی سازمان حفاظت محیط زیست به شکلی دیگر به آن اشاره می‌کند. او در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا می‌گوید که:
علت تمایل مردم برای خرید از برخی فروشگاه‌های زنجیره‌ای، کیفیت بالای کیسه‌های پلاستیکی آن‌هاست.
این شهروند تهرانی در گفت‌وگو با رادیو زمانه همچنین می‌گوید که فرهنگ‌سازی در رابطه با عدم مصرف کیسه‌های پلاستیکی در ایران و در شرایط کنونی کار سختی است، چرا که جامعه درگیر مشکلات متعددی است و خیلی از شهروندان اولویت برای تغییر را در مسائل دیگر می‌دانند و این موضوع برایشان در اولویت نیست و بعید به نظر می‌رسد که بخواهند از آن در واقعیت استقبال کنند.
اشاره این شهروند به احتمال قطع درختان در پارک قیطریه و پارک لاله و مسائلی از این دست است. اما در طرف دیگر ماجرا هم هستند شهروندانی که از این طرح ابراز رضایت می‌کنند.
یکی از این شهروندان تهرانی در گفت‌وگو با «رادیو زمانه» از تجربه خود در روزهای خرید بدون کیسه پلاستیکی می‌گوید که وقتی به یکی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای در سطح شهر تهران رفته است، به او گفته‌اند که اگر کیسه پلاستیکی می‌خواهد باید ۱۰۰ تومان پرداخت کند. او می‌گوید که مبلغ در نظر گرفته شده برای بازدارندگی شهروندان در استفاده از کیسه پلاستیکی کم بوده است و باید مبلغ آن بیشتر باشد. این شهروند ۳۷ ساله همچنین تعریف می‌کند که پشت شیشه فروشگاه‌های اطراف این فروشگاه زنجیره‌ای، کاغذهایی را دیده است که روی آن نوشته بودند، کیسه پلاستیکی رایگان داده می‌شود. به گفته او فروشگاه‌های کوچک این کار را کرده‌اند تا در این مدت به کسب و کار خود رونق ببخشند. به اعتقاد او فرهنگ‌سازی برای عدم استفاده از کیسه پلاستیکی برای خریدهای روزانه، راه درازی در پیش دارد.
Ad placeholder
اما در رابطه با قیمت کیسه‌های پلاستیکی، مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست در همین رابطه گفته است که رایگان بودن توزیع کیسه‌های پلاستیکی ظاهری است و نه واقعی. او توضیح داده است که فروشندگان در عمل قیمت کیسه‌های پلاستیکی را در حاشیه سود خود در نظر می‌گیرند، اما به طور مستقیم بابت این کیسه‌ها از مشتریان خود پولی دریافت نمی‌کنند؛ بنابراین اولا باید این نکته برای مردم روشن شود که پول کیسه‌های پلاستیکی را نیز عملا به فروشنده پرداخت می‌کنند و این کیسه‌ها را به صورت رایگان به دست نمی‌آورند، ثانیا باید ترتیبی اتخاذ شود که تمام فروشگاه‌ها و مغازه‌ها، مانند نانوایی‌ها که بابت دادن کیسه پلاستیکی به مشتری‌ها، هزینه جداگانه‌ای از آنها می‌گیرند، همین کار را انجام دهند تا مردم رفته‌رفته به این نتیجه برسند که اگر کیسه چندبارمصرف همراه خود داشته باشند، هزینه کمتری را برای خریدشان پرداخت خواهند کرد.
یک شهروند اهل استان کرج هم با بیان اینکه این طرح در فروشگاه‌های زنجیره‌ای این استان اجرایی شده است، اما می‌گوید که بهتر است فعلا به مردم پاکت کاغذی داده شود و بعد به مرور آنها را به سمت استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای سوق داد. به اعتقاد این زن دانشجو ساکن کرج، خیلی از شهروندان برای دریافت تخفیف و یا استفاده از محصولات غذایی با قیمت مناسب‌تر به فروشگاه‌های زنجیره‌ای یا تره‌بار می‌روند و در شرایط اقتصادی و اجتماعی کنونی ایران، اینکه به آنها گفته شود برای کیسه پلاستیکی باید به طور جداگانه پول بدهید، باعث خشم و نارضایتی بیشتر آنها خواهد شد. به گفته او خیلی از شهروندان با این طرح همراه نمی‌شوند و آن را در شرایط کنونی کشور جدی نمی‌گیرند، چرا که می‌بینند کشور اسیر مشکلات متعددی حتی در زمینه محیط زیست است و حالا دولت از حذف کیسه پلاستیکی شروع کرده است.
شهروند دیگری هم که در استان یزد زندگی می‌کند با بیان این که متوجه اجرایی شدن این طرح در فروشگاه‌های زنجیره‌ای این استان نشده است، این مسئله را مطرح می‌کند که بیشتر از یک میلیون هکتار جنگل در ایران نابود شده است، اکثر دریاچه‌ها و تالاب‌ها خشک و یا در معرض خشک شدن قرار گرفته‌اند، آلودگی هوا یک امر عادی برای تمام فصل‌ها شده است، بحران ریزگردها در استان‌های زیادی وجود دارد و حالا دولت یادش افتاده است که کیسه‌های پلاستیکی برای طبیعت مخرب هستند و خواسته که نگهداری از محیط زیست ایران را از این قسمت شروع کند.
او با شوخی خواندن این طرح و اینکه صرفا برای کسب درآمد بیشتر است، احتمال ماندگاری و استقبال اکثر مردم از آن را صفر می‌داند. این زن دانشجو مسئله دیگری را هم مطرح می‌کند و با بیان اینکه خودش موافق چنین موضوعی است می‌گوید که این طرح تقریبا در خیلی از کشورهای پیشرفته دنیا اجرایی شده است و ایران جز معدود کشورهایی است که بعد از خرید کیسه رایگان به مردم داده می‌شود اما نه تنها نیاز به فرهنگ سازی دارد بلکه نیاز به اعتماد سازی و توجه حکومت به دیگر مسائل زیست محیطی هم دارد.
Ad placeholder
با وجود تمام این صحبت‌ها اما مهدی خادم ثامنی، مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست بیان کرده است که:
تولیدکنندگان کیسه‌های پلاستیکی باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که در یک بازه زمانی پنج‌ساله، سالانه ۲۰ درصد از حجم تولید کیسه‌های پلاستیکی با ضخامت کمتر از ۲۵ میکرون خود را کاهش دهند و به جای آنها کیسه‌های زیست‌تخریب‌پذیر یا سازگار با محیط‌زیست را جایگزین کنند تا بعد از پنج سال، کیسه‌های پلاستیکی با ضخامت کمتر از ۲۵ میکرون کاملا از چرخه تولید و مصرف کشور کنار گذاشته شود.
نکته دیگری که در گفت‌وگوی رادیو زمانه با برخی از شهروندان در استان‌های مختلف ایران به چشم می‌خورد، بی‌اعتمادی آنها به حکومت حتی در این موضوع است. اظهارنظرهایی چون «محیط زیست بهانه است و می‌خواهند پول کیسه پلاستیکی را هم از ملت بگیرند» یا « بحث پول است. فهمیده‌اند از فروش پلاستیک هم می‌توانند کاسبی کنند و این طرح را راه انداخته‌اند وگرنه اینها دلشان به حال محیط زیست نمی‌سوزد» از جمله موارد مطرح شده در صحبت‌های این شهروندان بود.
اسفندماه سال گذشته روزنامه اعتماد در گزارشی نوشت که در ايران سالانه چهار ميليون تن انواع پسماند پلاستيكی توليد می‌شود كه سهم هر ايرانی از اين ميزان برابر ۱۴۰ گرم در روز است. تنها كمتر از ۱۳ درصد اين پسماندها بازيافت می‌شوند و باقی به محل‌های دفن زباله يا بدتر از آن در محیط‌های طبیعی مانند رودخانه‌ها و درياها وارد می‌شوند. فعالان محیط زیست ایران معتقدند که در کنار تمام کمی و کاستی‌ها در حوزه محیط زیست ایران، حذف کیسه‌های پلاستیکی و محصولات یک بار مصرف، کمک بزرگی به طبیعت ایران خواهد کرد و تاثیر بسیار مهمی در کاهش تولید پسماندهای ناشی از مصرف کیسه‌های پلاستیکی خواهد گذاشت.
