پیامدهای اقلیمی جنگ‌‌: بوم‌کشی و تشدید بحران اقلیمی

خورشید جهانگیری

جنگ روسیه با اوکراین، سبب سرعت بخشیدن به بحران جهانی اقلیمی شده است. تحقیقات نشان می‌دهند که هزینه دو سال اول جنگ روسیه با اوکراین برای اقلیم، بیشتر از انتشار گازهای گلخانه‌ای سالانه‌ای بوده که به‌طور جداگانه توسط ۱۷۵ کشور جهان تولید می‌شود. این امر علاوه بر افزایش شمار قربانیان و آسیب‌های جانی و مالی دیگر، وضعیت اضطراری بحران جهانی گرم‌شدن زمین را تشدید می‌کند.

بر اساس جامع‌ترین تحلیلی که تاکنون از اثرات اقلیمی ناشی از درگیری انجام شده، تهاجم روسیه در کنار افزایش انتشار گاز از جنگ مستقیم، آتش‌سوزی‌های فضاهای طبیعی، پروازهای تغییرمسیریافته، مهاجرت اجباری و نشتی‌های ناشی از حملات نظامی به زیرساخت‌های سوخت فسیل و همچنین هزینه کربن برای بازسازی در آینده، دست‌کم ۱۷۵ میلیون تن دی‌اکسید کربن معادل (tCO2e) تولید کرده است.

به گزارش گاردین این ۱۷۵میلیون تن شامل دی‌اکسید کربن، اکسید نیتروژن و هگزا فلورید گوگرد (SF6)، قوی‌ترین گازهای گلخانه‌ای است. این مقدار معادل کارکرد ۹۰ میلیون خودرو بنزینی برای یک سال کامل و بیشتر از کل انتشار تولیدی جداگانه کشورهایی مانند هلند، ونزوئلا و کویت در سال ۲۰۲۲ است.

به‌طور تاریخی دولت‌ها تاکنون هزینه‌های اقلیمی جنگ و مجتمع‌های صنعتی نظامی را به‌طور گسترده‌تر محاسبه نکرده‌اند. داده‌های رسمی به دلیل محرمانه‌بودن اطلاعات نظامی بسیار ناقص هستند یا اصلا داده‌ای وجود ندارد و دسترسی محدودی برای محققان در خط مقدم وجود دارد.

هزینه اقتصادی گازهای گلخانه‌ای، که پیامدهای جهانی خواهد داشت حتی کمتر شناخته شده است. اما بر اساس گزارش جدیدی از سوی ابتکار حسابداری گازهای گلخانه‌ای جنگ (IGGAW)، یک گروه پژوهشی که بخشی از بودجه آن را دولت‌های آلمان و سوئد و بنیاد اقلیمی اروپا تأمین می‌کنند و با هدف ارزیابی و اندازه‌گیری تاثیرات اقلیمی ناشی از درگیری‌ها و جنگ‌های نظامی فعالیت می‌کند، روسیه با صورتحساب جبران خسارت آب و هوایی ۳۲ میلیارد دلاری از دو سال اول جنگ مواجه است.

Ad placeholder

غرامت اقلیمی به اوکراین و کشورهای جنوب

مجمع عمومی سازمان ملل متحد گفته است که روسیه باید به اوکراین برای جنگ غرامت بپردازد و شورای اروپا را به ایجاد ثبت خسارات، که شامل انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود سوق دهد. برای پرداخت غرامت و تسویه هزینه‌ها می‌توان از دارایی‌های منجمد روسیه استفاده کرد. برآورد غرامت که بر اساس یک مطالعه اخیر بررسی شده است، هزینه اجتماعی کربن را برای هر تن انتشار گازهای گلخانه‌ای ۱۸۵ دلار محاسبه کرده است.

لئونارد د کلرک، نویسنده اصلی گزارش IGGAW می‌گوید:

روسیه به اوکراین و همچنین به اقلیم ما آسیب می‌رساند. این «درگیری کربنی» قابل توجه است و تاثیر جهانی گذاشته است. روسیه به اوکراین و کشورهای جنوب جهانی که بیشتر از آسیب‌های اقلیمی رنج خواهند برد، مدیون است و باید به آنها غرامت بپردازد.

گزارش مذکور جامع‌ترین تحلیل از هزینه اقلیمی هر درگیری است، و نخستین باری است که غرامت‌ها برای تاثیرات اقلیمی ناشی از جنگ محاسبه شده است.

این گزارش نشان داد:

• انتشار گازهای گلخانه‌ای که مستقیماً از فعالیت‌های نظامی ناشی می‌شود با سوختی که توسط سربازان روسی استفاده می‌شود، بخش اعظم منبع گازهای گلخانه‌ای ۳۵ میلیون تن دی‌اکسید کربن را تشکیل می‌دهد که بزرگترین منبع انتشار گازهای گلخانه‌ای است. منابع دیگر شامل ساخت مواد منفجره کربن فشرده، مهمات و دیوارهای دفاعی در امتداد خط مقدم توسط هر دو کشور و همچنین سوخت مورد استفاده متحدان برای تحویل تجهیزات نظامی است.
• یک سوم دیگر به مقادیر عظیمی از فولاد و بتن مربوط می‌شود که برای بازسازی مدارس، خانه‌ها، پل‌ها، کارخانه‌ها و تأسیسات آب آسیب‌دیده و تخریب‌شده مورد نیاز است. برخی از بازسازی‌ها قبلاً انجام شده و در برخی موارد سازه‌های جایگزین مجدداً تخریب شده اند. به گفته نتا کرافورد، نویسنده پنتاگون، تغییرات اقلیمی و جنگ، مقیاس تأثیر کربن در دراز مدت به این بستگی دارد که آیا تکنیک‌ها و مواد سنتی، کربن فشرده یا مدرن و پایدارتر برای بازسازی استفاده می‌شود یا خیر.
• یک سوم نهایی، ناشی از آتش‌سوزی، تغییر مسیر هواپیماهای تجاری، حملات به زیرساخت‌های انرژی و تا حدودی آوارگی نزدیک به ۷ میلیون اوکراینی و روس بوده است.

آتش‌سوزی‌های در مناظر طبیعی از زمان تهاجم در دو طرف مرز افزایش یافته است. در اولین تحلیل از نوع خود، یک میلیون هکتار از مزارع و جنگل‌های سوخته به علل نظامی نسبت داده شده است که ۱۳٪ از کل هزینه کربن را تشکیل می‌دهد. بیشتر آتش‌سوزی‌ها در نزدیکی خطوط مقدم رخ داده است، اما آتش‌های کوچک در سراسر کشور به دلیل بازتخصیص جنگل‌بانان، خدمه آتش‌نشان و تجهیزات از کنترل خارج شده‌اند. تقریباً۴۰٪ از ۴ هزار ۲۱۶ خودروی آتش‌نشانی اوکراین آسیب دیده است.

روسیه عمداً زیرساخت‌های انرژی را به‌ویژه در ماه‌های اول جنگ هدف قرار داد و نشت‌های عمده‌ای از گازهای گلخانه‌ای قوی ایجاد کرد. متانی که پس از نابودی خطوط لوله نورد استریم ۲ به دریا نشت کرد، حدود ۱۴میلیون تن گاز گلخانه‌ای تولید کرد. ۴۰ تن دیگر هگزا فلوراید گوگرد معادل حدود یک میلیون تن گاز گلخانه‌ای، به‌دلیل حملات روسیه به تاسیسات شبکه فشار قوی اوکراین به جو نشت کرده است. هگزا فلوراید گوگرد برای عایق‌بندی تابلو برق استفاده می‌شود و دارای پتانسیل گرمایشی نزدیک به ۲۳ هزار برابر بیشتر از دی اکسید کربن است.

مصرف سوخت هوانوردی به دلیل ممنوعیت خطوط هوایی تجاری اروپایی و آمریکایی در حریم هوایی روسیه افزایش یافته است، در حالی که خطوط هوایی استرالیا و برخی از خطوط هوایی آسیایی به عنوان یک اقدام احتیاطی مسیرهای چرخشی را در پیش گرفته اند. مایل‌های اضافی حداقل ۲۴ میلیون تن گاز گلخانه‌ای تولید کرده‌اند.

پیامد‌های اقلیمی جنگ و درگیری‌های نظامی

به‌طور کلی، پیامدهای اقلیمی جنگ و اشغال بسیار کم درک شده‌اند. تا حد زیادی به دلیل فشار‌ها از سوی ایالات متحده، گزارش‌دهی انتشارهای نظامی داوطلبانه است، و تنها چهار کشور برخی داده‌های ناقص را به کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد در مورد تغییر اقلیم (UNFCCC) که مذاکرات سالانه اقلیم را سازمان‌دهی می‌کند، ارائه می‌دهند.

یک مطالعه اخیرا نشان داد که نظامی‌ها تقریباً ۵٬۵٪ از انتشارهای سالانه گازهای گلخانه‌ای جهانی را تشکیل می‌دهند. این میزان بیش از صنایع هوایی و کشتیرانی ترکیب شده است. این باعث می‌شود ردپای کربن نظامی جهانی، حتی بدون در نظر گرفتن افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از درگیری‌ها، بیشتر از همه کشورها به جز ایالات متحده، چین و هند باشد.

تهاجم روسیه به اوکراین باعث افزایش هزینه‌های نظامی، به ویژه در اروپا شده است، که تقاضا برای مواد منفجره، فولاد و دیگر مواد کربن‌بر را افزایش داده است که به‌طور اجتناب‌ناپذیر به انتشار گازهای گلخانه‌ای بیشتری به دلایل نظامی منجر خواهد شد و این از سوی کشورها یا برنامه‌های اقدامات اقلیمی بین‌المللی محاسبه نخواهد شد.

Ad placeholder

اسرائیل در غزه : نسل‌کشی و بوم‌کشی

حملات اسرائیل در غزه از ماه اکتبر تا امروز هم نه تنها به کشتن و آوارگی ده‌ها هزار فلسطینی انجامیده است بلکه اکوسیستم و زیرساخت‌های این منطقه را نیز به‌شدت تخریب کرده است. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که هزینه کربن برای بازسازی غزه بیشتر از انتشار سالانه گازهای گلخانه‌ای است که توسط ۱۳۵ کشور جهان به صورت جداگانه تولید می‌شود و وضعیت اضطراری آب و هوای جهانی را علاوه بر تلفات جانی بی‌سابقه، تشدید می‌کند.

به گزارش گاردین بازسازی ۲۰۰ هزار ساختمان آپارتمان، مدرسه، دانشگاه، بیمارستان، مساجد، نانوایی‌ها، کارخانه‌های آب و فاضلاب که از سوی اسرائیل در چهار ماه اول جنگ غزه آسیب دیده و ویران شده‌اند، ۶۰ میلیون تن گازهای گلخانه‌ای تولید خواهد کرد. بر اساس تجزیه و تحلیل جدید محققان در بریتانیا و ایالات متحده این با مجموع انتشار سالانه ۲۰۲۲ تولید شده توسط کشورهایی مانند پرتغال و سوئد برابری می‌کند و بیش از دو برابر انتشار سالانه گازهای گلخانه‌ای درافغانستان است.

بازسازی طولانی‌مدت بیشترین هزینه کربن را از جنگ غزه به همراه خواهد داشت، جایی که اسرائیل بیش از ۳۶ هزار و پانصد فلسطینی که اغلب زنان و کودکان بوده را کشته است و هزاران نفر دیگر زیر آوار مدفون شده و گمان می‌رود که کشته شده‌اند. در پی بمباران‌های اسرائیل حدود ۲۶ میلیون تن آوار باقی مانده است که پاکسازی آن ممکن است سال‌ها طول بکشد.

این پژوهش که در شبکه تحقیقات علوم اجتماعی منتشر شده است نشان می‌دهد:

• انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از حملات هوایی و زمینی در ۱۲۰ روز اول جنگ غزه بیشتر از ردپای کربن سالانه ۲۶ کشور آسیب‌پذیر از بحران اقلیمی در جهان از جمله وانواتو و گرینلند بوده.
• بیش از ۹۹ درصد از ۶۵۲ تن دی اکسید کربن تخمین زده شده که در چهار ماه اول پس از حمله حماس در هفت اکتبر تولید شده است، به بمباران هوایی و تهاجم زمینی اسرائیل به غزه مرتبط است.
• تقریباً ۳۰ درصد از کل انتشار دی‌اکسید کربن توسط ۲۴۴ هواپیمای باری آمریکایی که در ۱۲۰ روز اول بمب‌ها، مهمات و سایر تجهیزات نظامی را به اسرائیل حمل می‌کردند، ایجاد شد.
• بر اساس این محاسبات، که تقریباً به‌خاطر از دست‌رفتن داده‌های مربوط به انتشار گازهای گلخانه‌ای به‌طرز قابل‌توجهی کمتر از رقم واقعی است، هزینه کربن ۱۲۰ روز اول حمله اسرائیل به غزه معادل مجموع مصرف انرژی سالانه ۷۷ هزار و ۲۰۰ خانوار آمریکایی بود.

این تحلیل که به‌طور انحصاری با گاردین به اشتراک گذاشته شده است، علاوه بر کشتارهای بی سابقه، قحطی عمدی، آسیب زیرساخت‌ها و فاجعه زیست‌محیطی، تصویری محافظه‌کارانه از هزینه‌های اقلیمی جنگ کنونی غزه ارائه می‌دهد.

این پژوهش همچنین بر عدم تقارن ماشین‌آلات جنگی هر طرف تأکید می‌کند:

موشک‌های حماس که بین اکتبر ۲۰۲۳ و فوریه ۲۰۲۴ به سمت اسرائیل شلیک شد، حدود ۱۱۴۰ تن دی اکسید کربن تولید کرد. در مجموع، ردپای کربن حماس در ۱۲۰ روز از آغاز جنگ معادل مصرف انرژی سالانه ۴۵۴ خانه آمریکایی بود.

بن نیمارک، مدرس ارشد دانشگاه کوئین مری لندن (QMUL) و یکی از نویسندگان این تحقیق می‌گوید:

در حالی‌که توجه جهان به‌درستی بر فاجعه انسانی متمرکز است، پیامدهای اقلیمی این درگیری نیز فاجعه‌بار است. با این حال، مطالعه ما تنها یک تصویر فوری است که انتشار گازهای گلخانه‌ای گزارش‌شده عمده از ماشین جنگی را در ۱۲۰ روز اول محاسبه می‌کند.

آسترید پوئنتس، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر و محیط زیست نیز می‌گوید:

یکی از پیامدهای جدی جنگ در غزه نقض گسترده حق برخورداری از یک محیط پاک، سالم و پایدار است … که خطری جدی برای زندگی و برخورداری از تمام حقوق دیگر است. این منطقه در حال حاضر اثرات جدی اقلیمی را تجربه می‌کند که می تواند بدتر شود.

Ad placeholder

تحلیل ۱۲۰ روزه که بر اساس پژوهش‌های قبلی گزارش شده از سوی گاردین در ژانویه صورت گرفته، شامل انتشار مستقیم دی‌اکسید کربن معادل (CO2e) از بمباران‌ها و پروازهای شناسایی، تانک‌ها و سوخت دیگر وسایل نقلیه، همچنین انتشارهای تولید و انفجار صدها هزار بمب، توپخانه و راکت است.

• برای اولین بار، محققان همچنین میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای از کامیون‌هایی را که سفر رفت و برگشت ۳۷۰ مایلی (۵۹۵٬۵ کیلومتری) از مصر به غزه را برای رساندن کمک‌های بشردوستانه به ۲٬۳ میلیون فلسطینی گرسنه در زیر بمباران انجام می‌دادند، محاسبه کردند. این مطالعه نشان داد حدود ۱۴۰۰ کامیونی که اسرائیل اجازه ورود به غزه را بین اوایل اکتبر تا فوریه داد، تقریباً ۹هزا تن گاز دی‌اکسید کربن تولید کردند.
• به‌علاوه ۵۸ هزار تن گاز دی‌اکسید کربن از ژنراتورهای دیزلی که اکنون برای تولید برق در غزه استفاده می‌شوند، ایجاد می‌شود. این ژنراتورها پس از آنکه اسرائیل تأسیسات خورشیدی و تنها نیروگاه برق این منطقه را آسیب زده یا تخریب کرد، به منبع اصلی تولید برق تبدیل شده‌اند. قبل از درگیری، حدود ۲۵ درصد برق غزه از پنل‌های خورشیدی تامین می‌شد که یکی از بالاترین آمارهای استفاده از انرژی خورشیدی جهان است.

زینا آغا، تحلیلگر سیاست در شبکه سیاست فلسطین «الشبکه» که درباره بحران اقلیمی و اشغال اسرائیل می‌نویسد، گفت:

فراتر از تخریب‌های وصف‌ناپذیر در غزه و سراسر فلسطین، این گزارش ریاکاری کشورهای غربی را که خطرات بحران اقلیمی و مسئولیت هر کشور در حفاظت از سیاره را امری اخلاقی می‌دانند، به وضوح نشان می‌دهد. آنها با کمک و تامین مالی اسرائیل، این جنگ فاجعه‌آمیز و تأثیرات آن بر کسانی که تحت تأثیر تغییرات اقلیمی کنونی و آینده قرار می‌گیرند را ممکن می‌سازند.

انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از پروازهایی که کمک به کشورهای همسایه برای ارسال مجدد به غزه می‌آورد، انتشار گاز متان، آتش‌سوزی‌های ناشی از درگیری و جابجایی اجباری میلیون‌ها فلسطینی از دیگر منابع انتشار گازهای گلخانه‌ای هستند که به دلیل اطلاعات از دست رفته در این مطالعه حذف شده‌اند. این پژوهش انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از حمل و نقل سوخت جت‌های نظامی حمل شده از ایالات متحده به اسرائیل را نیز شامل نمی‌شود.

حمله اسرائیل به غزه پس از کشته شدن بیش از ۱۱۰۰ نفر توسط حماس و گروگان گرفتن صدها نفر باعث مرگ و ویرانی بی‌سابقه‌ای شده است. بین ۵۴ تا ۶۶ درصد از کل ساختمان‌ها در نوار غزه تا ۱۴ فوریه تخریب یا آسیب دیده بودند. بر اساس تحقیقات بانک جهانی و سازمان ملل، هزینه اقتصادی آسیب به زیرساخت‌های حیاتی از چهار ماه اول ۱۸٬۵ میلیارد دلار برآورد شده است.

کارشناسان حقوقی بین‌المللی گفته‌اند اسرائیل در این جنگ مرتکب قتل‌عام شده است. این کشور با تخریب دسته‌جمعی خانه‌ها و نابودی شرایط زندگی برای غیرقابل سکونت‌کردن یک سرزمین به «بوم‌کشی» این سرزمین دست زده است. تصاویر ماهواره‌ای که در ماه مارس در اختیار گاردین قرار گرفت، نشان داد که تقریباً نیمی از پوشش درختی و زمین‌های کشاورزی نوار غزه نیز از بین رفته است، در حالی که مواد خطرناک به جا مانده از مهمات اسرائیل تهدیدی طولانی‌مدت برای کل اکوسیستم آن منطقه محسوب می‌شود.