کمپینی برای حمایت از حقوق معلولان؛ مسیری طاقت‌فرسا در ایران

ساعد سپیدار

در جوامع مدرن، قوی‌ترین شکل کمپین‌ها، کمپین‌های سیاسی، تبلیغاتی، اقتصادی و بازاریابی هستند. با وجود این، کمپین‌های اجتماعی که معمولاً برای رسیدن به یک هدف در جامعه یا حمایت از یک ایده یا یک گروه خاص تشکیل گردیده، نقش مهمی بر عهده دارند و توانسته‌اند در موارد مختلف توجه رسانه‌ها را به خود جمع کرده و بخش‌های مختلف دولت را به عکس‌العملی خاص مجبور کنند. مهم‌تر از نقش‌های سیاسی، تأثیرات شگرفی است که این کمپین‌ها بر تغییر دیدگاه‌های سنتی جوامع به پدیده‌های نوین یا نگاه‌های تازه به مسائل قدیمی داشته‌اند و در مواردی توانسته‌اند توجه جامعه را به یک قشر خاص معطوف کنند.
زمانی یک کمپین اجتماعی شکل می‌گیرد که نظم حاکم به اندازه‌ی کافی حقوق یک قشر یا گروه خاص را به رسمیت نشناخته است. به عبارت دیگر کمپین‌های اجتماعی، زاییده‌ی تبعیض جامعه نسبت به قشری خاص در سیستم قانونگذاری، جایگاه اجتماعی و رفاه اقتصادی هستند.
شکل‌گیری کمپین‌های حمایت از حقوق معلولان که معمولاً خود افراد معلول، هسته‌ی مرکزی شکل‌گیری آن‌ها را می‌سازند، به عنوان یکی از قدیمی‌ترین کمپین‌های اجتماعی دنیا، به خودیِ‌ خود بدان معناست که سازمان‌های دولتی و نهادهای خصوصی جامعه، جوابگوی نیازهای معلولان نبوده‌اند. در چنین شرایطی این خود معلولان بودند که برای رساندن صدای خود به گوش جامعه، کمپین‌های حمایت از حقوق معلولان را به وجود آوردند.

تاریخچه جهانی

از اواخر قرن نوزدهم میلادی، کمپین‌های حمایت از معلولان در جوامعی مثل انگلستان آغاز به کار کردند. از دهه‌ی ۲۰ میلادی به این سو، این کمپین‌ها در ایالات متحده و بسیاری از کشورهای اروپایی فعالیت می‌کردند. در سال ۱۸۹۰ میلادی انجمن ناشنوایان بریتانیایی تشکیل شد و به زودی توانست به نیرویی قدرتمند در جامعه و الگویی برای سایر تشکل‌ها و کمپین‌های معلولین تبدیل شود.[۱] از دهه‌ی هفتاد میلادی، کمپین‌های حمایت از حقوق معلولین توانستند در تصویب بسیاری از قانون‌هایی که در راستای احقاق حقوق معلولین بود، تأثیرگذار باشند. همچنین جنبش‌های اجتماعی که در سال ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۵ شاهد اوج‌گیری آن بودیم توسط این کمپین‌ها هدایت و رهبری می‌شد.(منبع) جنبش‌هایی که خواستار جلوگیری از اقدامات نابرابر علیه معلولین و تصویب قوانینی در حمایت از حقوق آنان بود. در مورد ایران اما این پرسش مطرح است که اینگونه کمپین‌ها تا چه حد قادر به فعالیت و تأثیرگذاری بوده‌اند؟ آیا چنین ساختارهایی مخصوص جوامع دموکراتیک است یا در جامعه‌ای مثل ایران نیز امکان شکل‌گیری آنان وجود دارد؟

در ایران

اگر چه تاکنون چندین سازمان غیر دولتی در راستای حمایت از حقوق معلولین در ایران تأسیس شده، به دلیل شباهت آنان به مؤسسات خیریه نمی‌توان آن‌ها را صرفاً کمپینی اجتماعی برای حمایت از حقوق معلولان در نظر گرفت. با این وجود اقدامات آنان در راه آشنا ساختن مردم با حق و حقوق معلولین ستودنی است.

به عنوان مثال در آبان ماه ۱۳۵۷، نخستین سازمان غیردولتی معلولین ایرانی تحت عنوان “جامعه معلولین ایران” تأسیس شد. هدف اصلی تشکیل آن «پیگیری و تلاش در جهت شناساندن توانایی‌ها و حل مسائل و مشکلات و همچنین ارتقاء بیش از پیش نیروهای مادی و معنوی معلولان است. به منظور تحقق اهداف فوق، جامعه معلولین ایران در زمینه‌های فرهنگی-آموزشی، حقوقی-اجتماعی، بهداشتی-درمانی، رفاهی و دیگر خدمات مرتبط اقدامات متنوعی را انجام می‌دهد».

امروزه سازمان جامعه معلولین ایران دارای ۴۷ شعبه در کشور است. جامعه معلولین ایران به اقداماتی از قبیل مکاتبه با مسئولین در مورد احقاق حقوق معلولین، ایجاد ساختمان‌هایی مختص سازمان، کمک‌های نقدی و غیر نقدی به معلولین و برگزاری مسابقات ورزشی و کلاس‌های آموزشی برای معلولین می‌پردازد. برگزاری سمینارهای علمی و چاپ نشریه و خبرنامه نیز از دیگر اقدامات این سازمان است.

کانون معلولین توانا در قزوین (تأسیس ۱۳۷۴) و دفتر فرهنگ معلولین قم (۱۳۹۰) دو نمونه‌ی دیگر از این سازمان‌های غیردولتی است که برخی از اقداماتشان را می‌توان جزو اقدامات یک کمپین اجتماعی در نظر گرفت. انجمن دفاع از حقوق افراد معلول ایران، انجمنی وابسته به سازمان بهزیستی است که رییس این انجمن، علی همت محمودنژاد، چند سال پیش به عنوان مشاور رئیس سازمان بهزیستی در امور معلولان برگزیده شد. جهت‌گیری‌های رییس این مرکز در مقابل دولت روحانی و رییسی و بازی‌های انتخاباتی آنان را شاید بتوان از سر امیدواری او برای بهبود وضعیت معلولان تفسیر کرد؛ اگرچه تفسیرهای متضاد نیز ممکن است. در هر صورت بیانیه‌ها و مصاحبه‌های محمودنژاد در موارد مختلف مثل گرانی تجهیزات توانبخشی، کافی نبودن مستمری معلولین و تبعیض منفی در بازار کار برای معلولین، نقش مهمی در آگاه‌سازی جامعه‌ی معلولین از حقوق خود ایفا کرده است. با این وجود تنها در یک مورد شاهد فعالیت‌ کمپینی برای احقاق حقوق معلولان در ایران هستیم.

Ad placeholder

نخستین جنبش مدنی

کمپین پیگیری حقوق افراد دارای معلولیت در سال ۱۳۹۵ تأسیس شده، پس عمر چندانی ندارد. اما آن را می‌توان نخستین جنبش مدنی مستقل معلولان در ایران به شمار آورد. این کمپین از چند جهت با تمامی جنبش‌های اجتماعی که در راستای احقاق حقوق معلولین در ایران صورت گرفته متفاوت است:

بهروز مروتی، مدیر کمپین در مصاحبه‌ای که در ژانویه ۲۰۱۹ صورت گرفته اقدامات کمپین را واکنش به ناکارآمدی دستگاه‌های دولتی می‌داند و هدف کمپین را تغییر در عملکرد این دستگاه‌ها عنوان می‌کند:

به نظر بنده عملکرد نهادهای دولتی قابل دفاع نیست. کار اساسی و بنیادینی در راستای احقاق حقوق افراد دارای معلولیت صورت نگرفته است. کارهایی هم که شده، آن قدر در مقابل کارهای نشده کم است که به چشم نمی‌آید؛ از جمله: عدم اجرای هیچ یک از مفاد قانون حمایت از حقوق معلولان در مصوبه سال ۱۳۸۳، کنوانسیون افراد دارای معلولیت مصوب سال ۱۳۸۷و تصویب نامه‌ی هیأت دولت مصوب سال ۱۳۹۴. با این حال، امیدواریم با فعالیت‌هایمان شاهد تغییرات در عملکرد نهادهای دولتی در بحث حقوق افراد دارای معلولیت باشیم؛ هم چنان که در طی این دو سال شاهد تغییراتی بوده‌ایم.

فعالیت‌های بهروز مروتی مدیر این کمپین که خود و دو نفر دیگر از اعضای خانواده‌اش دارای معلولیت هستند را میتوان الگویی از تلاش یک کمپین اجتماعی برای احقاق حقوق معلولین دانست.

اهم اقدامات انجام شده توسط این کمپین از زبان مروتی شامل موارد زیر می‌گردد:

• تشکیل گروه و گردهم‌آوری افراد دارای معلولیت از سراسر ایران با هر نوع و شدت معلولیت
• ترویج آگاهی‌های فردی پیرامون مباحث حقوقی در حوزه معلولیت و مطالبه مبتنی بر آگاهی از قوانین
• ترویج راه‌های تاثیرگذاری بر تغییر قوانین با ارائه فعالیت‌های عملی
• اعلام فراخوانِ ارسال نامه‌های سراسری به نمایندگان مجلس در سراسر کشور در چند نوبت، با توجه به برنامه‌ریزی‌های کمپین و به اقتضای موضوع و زمان
• برگزاری امضای طومار در سراسر کشور (با همکاری اکثر شهرستان‌ها) جهت آشنا کردن جامعه با حقوق معلولان و تحویل طومار امضا شده به نمایندگان مجلس
• ترویج راه‌های مطالبه‌گری و پیگیری تا حصول نتیجه از دستگاه‌های اجرایی و قانونگذاری
• برگزاری همایش، نشست‌های تخصصی و ده‌ها مصاحبه با افراد دارای معلولیت، خانواده‌ها و مسئولان ذی ربط در جهت انسجام و اتحاد و خصوصاً ترویج فرهنگ پرسشگری و مطالبه‌گری و ایجاد پل ارتباطی بین جامعه هدف و مسئولان
• انتشار اخبار به روز و موثق، پیگیری اخبار منتشر شده جهت تأیید، تکذیب یا توضیحات مشروح‌تر مسئولان، جلب اعتماد جامعه هدف و مسئولان و تبدیل شدن به یک منبع خبری قوی

تاکنون اقدامات صورت گرفته توسط این کمپین سبب آگاه‌سازی جامعه از شرایط نامناسب چندین مرکز نگهداری معلولان گردیده که این امر مسئولان مربوطه را به توجه بیشتری به این مراکز وامی‌دارد. همچنین به گفته‌ی خود مروتی، این کمپین در تصویب قانون حمایت از معلولان نقش چشمگیری داشته است. با این وجود مهم‌ترین اقدام این کمپین ایجاد شبکه‌ای قدرتمند از معلولین سراسر کشور است؛ شبکه‌ای که می‌تواند مهم‌ترین ابزار معلولان برای دستیابی به حقوق خود باشد. تماشای پوسترهای طراحی شده توسط این کمپین در دست سه نفر از معلولان چهارمحالی که برای گرفتن حق خود در مقابل ساختمان بهزیستی این استان تجمع کرده‌اند، نشانگر گسترده شدن این شبکه‌ی ارتباطی بین معلولان است.

Ad placeholder

دشواری‌ها

با نظر به تمامی دستاوردهای این کمپین، باید به این مسئله آگاه بود که در ایران رفتارهای بی‌سابقه‌ای با این کمپین صورت گرفته است. این معلولان که با دشواری زیاد و بدون هیچگونه امکاناتی توانسته‌اند کمپینی را راه‌اندازی کرده و صدایشان را به گوش جامعه برسانند، نه تنها حمایتی از جانب مردم یا سازمان‌های دولتی دریافت نکرده بلکه در اواخر سال ۱۴۰۲ در مقابل سازمان برنامه‌وبودجه از مأموران نیروی انتظامی کتک خوردند. پیش از آن یک بار در مهرماه ۱۴۰۲، نیروهای اطلاعاتی به منزل بهروز مروتی، مدیر کمپین هجوم برده و تلفن همراه، لپ‌تاپ و برخی لوازم شخصی او را ضبط کرده و از او خواسته بودند به ساختمان اطلاعات مراجعه کند. یک مرتبه دیگر هم مروتی به اطلاعات سپاه احضار شده است.

شاید در هیچ کجای دنیا کتک زدن معلولان در خیابان و احضار مدیر تنها کمپین حامی حقوق معلولان توسط دو نهاد امنیتی کشور سابقه نداشته باشد. توجه نکردن دستگاه‌های دولتی و نهادهای مردمی به حق و حقوق معلولان، جلوگیری از تجمعات اعتراضی آن‌ها و نبود امکانات لازم برای پیشبرد اهداف کمپین، از مشکلات پیش روی معلولان است. با وجود این فعالیت‌های این کمپین نویددهنده‌ی پیشرفت این نوع جنبش‌های مدنی است و به گواهی تاریخ در نهایت این اقلیت‌ها هستند که با تحمل سختی‌ها می‌توانند به حق و حقوق خود دست پیدا کنند.

Ad placeholder

–––––––––––––––

پانویس

[1] A Brief History Of Disabled People’s Self-Organisation , Published by the Greater Manchester Coalition of Disabled People.