پرسش زمانه از جوزف ضاهر:‌ آیا ایران مستقیماً به اسرائیل حمله خواهد کرد؟

بخش سیاست

در ۴۸ ساعت گذشته خبرها در مورد احتمال انجام حمله متقابل ایران به اسرائیل بیشتر شده است. «زمانه» به همین خاطر از جوزف ضاهر، استاد علوم اجتماعی و سیاسی در دانشگاه لوزان سوئیس، پرسید: آیا به نظر شما ایران به اسراییل حمله مستقیم خواهد کرد؟ پیامد چنین اقدامی برای حکومت جمهوری اسلامی و مردم ایران از یک سو، و اسراییل و فلسطین از سوی دیگر، چه خواهد بود؟ آیا آمریکا در جنگ احتمالی درگیر می‌شود؟

من فکر نمی‌کنم ایران مستقیماً به اسرائیل حمله کند، اگرچه این چیزی نیست که بتوانیم آن را مطلقا منتفی بدانیم. در واقع، پس از ترور محمدرضا زاهدی، فرمانده سپاه قدس شام، به همراه معاونش و سایر مقامات نظامی در حمله اسرائیل، تهران وعده یک پاسخ قاطع را داده است. علاوه بر این، این موشک‌ها بخش کنسولی سفارت ایران در دمشق را هدف قرار دادند. بنابراین ایران می‌خواهد که نوعی قدرت بازدارندگی را از نو برقرار کند، و در عین حال از افتادن در یک جنگ منطقه‌ای که رژیم جمهوری اسلامی را به خطر بیاندازد اجتناب کند.

اکراه ایران برای اینکه پاسخ نظامی شدیدتری به جنگ اسرائیل نشان بدهد ناشی از تمایل تهران، همچون حزب‌الله لبنان، به حفظ منافع سیاسی و ژئوپلیتیک خود است.

همانطور که در سخنرانی‌های سید حسن نصرالله بیان شد، حزب‌الله همچنان همچون «جبهه فشار» علیه تل آویو عمل می‌کند. ایران نمی‌خواهد گوهر گرانبهایش یعنی حزب‌الله تضعیف شود.

هدف ژئوپلیتیک ایران آزادی فلسطینی‌ها نیست، بلکه استفاده از این گروه‌ها به عنوان اهرم فشار به ویژه در روابط خود با ایالات متحده آمریکا است. در این زمینه، حزب الله همچنان اقدامی فراتر از «واکنش های حساب شده و متناسب» در برابر حملات اسرائیل انجام نخواهد داد.

ایران تاکنون ترجیح داده است از طریق شبکه وابستگان منطقه‌ای خود و با تکیه بر مفهوم «انکار موجه» (plausible deniability) اقدام کند تا مسئولیت مستقیم خود را در وقایع رد و ادعا کند که گروه‌های وابسته به او به طور مستقل عمل می‌کنند. این راهی برای جلوگیری از حمله اسرائیل به خاک ایران بوده است؛ هدف اصلی رژیم البته چیزی جز تضمین بقای خود نیست. از زمان آغاز جنگ و نسل‌کشی علیه مردم غزه و علیرغم حملات مستمر تل آویو و ترورهای هدفمند مقامات عالی رتبه ایران، تهران بارها نشان داده است که از ورود به درگیری گسترش یافته و مستقیم با اسرائیل طفره می‌رود. این بار هم ایران می‌تواند از شبکه‌های وابستگان منطقه‌ای خود برای واکنش علیه اسرائیل یا منافع آمریکا در منطقه استفاده کند.

برای یادآوری بد نیست اشاره کنیم که پایگاه‌های نظامی ایالات متحده در سوریه – و عراق – آماج حملات پهپادی و موشکی روزافزونی قرار دارند که توسط گروه‌های وابسته به ایران سازمان‌دهی می‌شود. این راهی برای این گروه‌ها و نیروها برای پیشبرد اهداف سیاسی و محلی خود بوده است.

Ad placeholder

نیروها و پایگاه‌های آمریکایی در سوریه و عراق در فاصله ۱۷ اکتبر ۲۰۲۳ تا اواسط فوریه ۲۰۲۴ بیش از ۱۷۰ بار مورد حمله موشک‌ها و پهپادها قرار گرفته اند. این حملات پاسخی مستقیم به حمایت واشنگتن از اقدام نظامی اسرائیل در نوار غزه بوده است.

از اواخر ماه اکتبر، نیروهای هوایی ایالات متحده به طور نظام‌مند تاسیسات مورد استفاده شبه نظامیان طرفدار ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران را در شرق سوریه هدف قرار داده‌اند.

عراق ــ و تا حدی سوریه ــ به میدان جنگ اصلی آمریکا و ایران برای انجام حملات نیابتی بدل شده است.

وانگهی، ایران می‌تواند از طریق عملیات غیرمستقیم هم واکنش نشان دهد. برای مثال، تهران می‌تواند دست به حملاتی بزند که هدفش‌‌شان به طور غیرمستقیم اسرائیل و ایالات متحده باشد، همانطور که قبلاً در اواسط ژانویه در اربیل اتفاق افتاد و تهران اعلام کرد که یک مرکز موساد، سرویس اطلاعات خارجی اسرائیل را هدف قرار داده است. ایرانی‌ها همچنین می‌توانند شهروندان اسرائیلی را در خارج از قلمرو این کشور هدف قرار دهند.

حتی اگر ایران به تحریکات اسرائیل واکنش نشان دهد، مساله اصلی همچون مصونیت اسرائیل است که تهدیدی دائمی برای منطقه است و مخاطره جنگ منطقه‌ای را افزایش می‌دهد.

اسرائیل همچنان از حمایت آمریکا سود می‌برد. برای یادآوری، مقامات آمریکایی بارها از کارت وتوی خود علیه قطعنامه‌هایی که خواستار آتش‌بس احتمالی هستند استفاده کردند و جنگ کنونی اسرائیل علیه نوار غزه بدون حمایت مستمر آمریکا از اسرائيل از نظر نظامی غیرممکن بود. حمایت نظامی واشنگتن از اسرائیل از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ تا امروز شامل تامین ۲۵ فروند هواپیمای جنگی آخرین نسل اف-۳۵ و پانصد بمب ام‌کی۸۲ و بیش از ۱۸۰۰ بمب ام‌کی۸۴ بوده است که دیگر توسط ارتش کشورهای غربی در مناطق با تراکم بالای جمعیت به دلیل تلفات جانبی اجتناب‌ناپذیر استفاده نمی‌شود. این محموله‌های تسلیحاتی با استناد به «اختیارات اضطراری» و با دور زدن الزامات مشورتی کنگره فرستاده شدند.

آمریکا همچین بیش از صد محموله تسلیحاتی را بدون هیچ گونه مباحثه عمومی به اسرائیل فرستاده است، با استفاده از یک خلا قانونی که بنا به آن اگر میزان فروش از فلان مقدار دلار کمتر باشد لازم نیست دیگر به کنگره اطلاع داده شود. روزنامه اسرائیلی هاآرتص هم نوشته است که داده‌های در دسترس عموم ردیابی پرواز نشان می دهد که از ۷ اکتبر به این سو حداقل ۱۴۰ هواپیمای حمل و نقل سنگین از پایگاه های نظامی آمریکا در سراسر جهان به مقصد اسرائیل بلند شده‌اند و تجهیزاتی را عمدتا به پایگاه هوایی نواتیم در جنوب اسرائیل منتقل کرده‌اند.

جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، اگرچه پس از حمله به کاروان بشردوستانه آشپزخانه مرکزی جهانی که منجر به کشته شدن هفت کارمند این سازمان آمریکایی شد، نارضایتی خود را نشان داد، اخیرا اما مجددا تاکید کرده است که «دفاع اسرائیل حیاتی است، بنابراین هیچ چراغ قرمزی وجود ندارد که ارسال سلاح به اسرائیل را متوقف کند و باعث شود که این کشور دیگر گنبد آهنینی برای دفاع از خود نداشته باشد.»

دلیل این امر آن است که اسرائیل همچنان بازیگر کلیدی در حفظ منافع غرب در منطقه تلقی می‌شود. هدف از روند عادی‌سازی بین اسرائیل و کشورهای عربی که توسط دونالد ترامپ آغاز شد و جو بایدن آن را ادامه داد، تحکیم منافع آمریکا در منطقه، از جمله در رقابت این کشور با چین، بود.

واکنش ایالات متحده به هرگونه اقدام ایران به ماهیت حمله بستگی دارد، اگرچه به احتمال زیاد هیچ حمله مستقیمی علیه ایران رخ نخواهد داد. اما در هر صورت، آمریکا همچنان به حمایت نظامی از اسرائیل در حمله به ایران ادامه خواهد داد، همانطور که تاکنون به طور مستمر همین کار را انجام داده است.