دهمین سال جنبش «انقلاب فَشِن»: راه‌حل‌های رسیدن به صنعت مُد ایمن، تمیز، شفاف و پاسخگو چیست؟

رامتین شهرزاد

تولید برندهای جهانی لباس با خشونت‌های فیزیکی و جنسی به‌ویژه علیه زنان و کودکان همراه است، محیط‌ زیست را ویران می‌کند و حدود یک‌سوم لباس‌ها دور ریخته می‌شود، راه‌حل چیست؟

جنبش «انقلاب فشن» (Fashion Revolution) دهمین سالگرد خود را از ۱۵ تا ۲۴ آوریل برابر با ۲۷ فروردین تا ۵ اردیبهشت برگزار خواهد کرد.

انقلاب فشن در نظر دارد بار دیگر به خریداران برندهای عمده مُد یادآوری کند این صنعت همچنان لبریز از مشکلاتی است که تنها با ایمن ساختن، شفافیت‌سازی و پاسخگویی سرمایه‌گذاران و برندها می‌تواند برطرف شود تا در نتیجه ما با محصولاتی امن، تمیز و سالم روبه‌رو شویم؛ محصولاتی که کودکان، زنان، فرودستان و طبیعت در پروسه تولید آن استثمار نشده باشند.

از جنبش انقلاب فشن چه می‌دانیم؟

این جنبش یک دهه پیش و در سالگرد فاجعه ساختمان رانا پلازا در بنگلادش شکل گرفت و هم‌اکنون در ۷۵ کشور جهان فعال است. در ۲۴ آوریل ۲۰۱۳ میلادی، ساختمانی هشت طبقه در داکا، پایتخت بنگلادش فروپاشید. ۱۱۳۴ نفر در این ساختمان جان باختند و حدود ۲۵۰۰ نفر را توانستند زنده از زیر آوار بیرون بکشند. عمده این افراد کارکنان تولیدی‌های غیراستانداردی بودند که تولیدهایشان در فروشگاه‌های لباس جهان فروخته می‌شد.

آیا شما با آزار کارگران در کارگاه‌های تولید لباس و دیگر محصولات صنعت مد مواجه شده‌اید؟ اگر آری، لطفا تجربه‌تان را با ما در میان بگذارید تا آن را به دست مخاطبان رادیو زمانه برسانیم: contact@RadioZamaneh.com

جنبش انقلاب فشن برهمین‌مبنا شکل گرفت تا با تلاشی مردمی برای شفاف‌سازی روند تولید و عرضه پوشاک و دیگر محصولات صنعت مد باشد. بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ میلادی در فضای مجازی، هشتگ «چه کسی لباسم را دوخته؟» (#WhoMadeMyClothes) یکی از برترین ترندهای توییتر بود.

این جنبش، روز انقلاب فشن را ۲۴ آوریل هر سال برگزار می‌کند و در کنار آن، هفته انقلاب فشن را راه می‌اندازد تا درباره تولید و عرضه لباس، آگاهی‌رسانی کند اما امسال به‌مناسبت ۱۰سالگی جنبش، دهه انقلاب فشن برگزار خواهد کرد.

از ۲۰۱۷ میلادی تاکنون نیز فعالان این جنبش «گزارش شفافیت فشن» را منتشر می‌کنند که ۲۵۰ برند اصلی صنعت مُد را از جنبه‌هایی مانند سیاست‌ها در رابطه با کار کودکان، یا رد پای کربنی آن‌ها و آسیب‌های محیط‌زیستی‌شان می‌سنجد. در رتبه‌بندی یک تا صد این جنبش (صد وضعیت خوب، یک وضعیت بد) ۷۰ برند نمره‌ای بین صفر تا ۱۰ گرفته‌اند و در ۲۰۲۳ میلادی برای نخستین مرتبه، دو برند توانستند رتبه بالای ۸۰ کسب کنند.

Ad placeholder

مشکل اصلی برندهای فشن: صاحب برند دیگر تولیدکننده نیست

تا همین چند دهه پیش، اگر لباس یک برند را می‌خریدید، تولید یک کارخانه صاحب آن را خریده بودید اما برندهای لباس یکی پس از دیگری، از نایکی گرفته تا زارا، دیگر تولیدکننده محصولاتشان نیستند. آنها الگو را به دلال‌هایشان می‌دهند و می‌گویند با چه کیفیتی چند عدد از هر محصول می‌خواهند. دلال با واسطه‌هایی کار می‌کند که آنها به تولیدکننده‌ها دسترسی دارند. بعضا کیفیت محصول هم برایشان مهم نیست، فقط مهم این است که جنس قابل فروش باشد.

بدین‌شکل، کارخانه‌های بزرگ و استاندارد تولید لباس و دیگر محصولات فشن، به‌تدریج جایشان را به کارگاه‌های کوچک دادند. هزینه تولید پایین آمد و سود بیشتری نصیب سرمایه‌گذاران این شرکت‌ها شد. یا به زبان ساده، برندی نام‌آشنا مانند شلوار لی می‌تواند یک شلوار را زیر ۱۰ دلار از دلال خود بگیرد و بالای ۱۰۰ دلار در آمریکای شمالی بفروشد در حالی که در تولید آن نقشی داشته نداشته است.

حالا برخی از برندهای مطرح مد حتی نمی‌دانند محصولاتشان کجا تولید می‌شود. البته آنها از همین بهانه برای پاسخ‌گویی به رسانه‌ها و منتقدان استفاده می‌کنند. هر مرتبه که آزارها و خشونت‌های حاکم در این کارگاه‌ها با یک برند مشخص مطرح می‌شود می‌گویند ما با دلال طرف هستیم و نمی‌دانیم چرا استانداردهای ما را به‌درستی به تولیدکننده مطرح نکرده است.

البته مالکان این برندها نمی‌گویند که آنها باید به‌عنوان صاحب برند بر تولید و عرضه نظارت داشته باشند و به‌جای آن با خونسردی می‌گویند «نظارت مستقیم» نمی‌کنند.

فرهنگ تجاوز در تولید شلوارهای جین برندهای مطرح جهان

بر اساس یک گزارش مفصل رسانه گاردین، عمدتا زنان جوان مسئولیت تولید شلوار جین را به‌عهده داشتند و در این فرآیند به‌طور گسترده‌ای در معرض آزار و تجاوز جنسی قرار می‌گرفتند. شرکت لیوایز (Levi’s) و رنگلر (Wrangler) در ۲۰۱۹ میلادی اعلام کردند که تلاش می‌کنند تا «فرهنگ تجاوز» در تولیدی‌های محصولاتشان پایان یابد.

عدم نظارت شرکت‌های بزرگ بر تولید محصولاتشان، سوال‌های بسیاری را پیش می‌کشد، به‌عنوان مثال:

• آیا این محصولات تمیز و امن هستند؟
• از چه مواد شیمیایی برای ساخت این محصولات استفاده شده؟
• چقدر آب برای تولید هر محصول صرف شده؟
• آیا برده و کودک در تولید آنها نقش داشته؟
• رد پای کربنی آنها چیست؟
• چقدر پلاستیک/ ریزپلاستیک در آنها وجود دارد؟
• آیا می‌توان آنها را بازیافت کرد؟
• آیا پول و حق کارگر درست بهش پرداخت شده است؟
• و …

اگر شرکت‌های بزرگ پاسخگو نباشند، هدفشان تنها این خواهد بود که از تولید محصولاتشان هرچه بیشتر سود به جیب‌هایشان روانه شود. در دیدگاه آنان، «حالا کارگر اگر باید بین شیفت سنگین کار، تجاوز را هم تحمل کند تا بیکار نشود، به درک!»

به‌تازگی مجله فوربز در آمریکا فهرست ثروتمندترین مردمان زمین را منتشر کرد. برنارد آرنولد با ۲۳۳ میلیارد دلار، هم‌اکنون ثروتمندین فرد زمین است و در فرانسه زندگی می‌کند. او شرکت ال‌وی‌ام‌اچ (LVMH) را تاسیس کرد و همچنان مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره آن است که مجموعه‌ای از برندهای لوکس فشن مانند کریستیان دیور و لوئی ویتان را مدیریت می‌کند.

ثروت‌اندوزی و نادیده‌گرفتن حقوق بشر، استثمار کارگران و نادیده گرفتن محیط‌ زیست را می‌توان از ترکیه و ایران تا چین و… به‌شکل‌های مختلف در صنعت فشن مشاهده کرد.

Ad placeholder

انقلاب فشن از مخاطبانشان چه می‌خواهد؟

در وب‌سایت این جنبش، در یک صفحه به این سوال پاسخ داده‌اند: «چگونه یک انقلابی فشن باشیم؟» انقلاب فشن ابتدا یادآور می‌شود که برای دهمین سالگرد این جنبش، امسال «دهه انقلاب فشن» برگزار خواهد شد و هر روز آن، روز فعالیت و آگاهی‌سازی (ten days of action) خواهد بود.

در پاسخ به سوال «چگونه یک انقلابی فشن باشیم؟» هم نوشته شده:

برابر مضمون‌های هفته انقلاب فشن ۲۰۲۴ میلادی، از جامعه جهانی جنبش دعوت می‌کنیم تا یک دهه آموخته‌هایشان را در موضوع معنای انقلابی بودن با بقیه به اشتراک بگذارند. ما از فعالان مدنی (the community builders)، متفکران خلاق و سازمان‌دهنده‌ها می‌خواهیم تا برای هدایت نسل بعدی انقلابی‌های فشن و نقش صنعت مد را در ایجاد عدالت اجتماعی و عدالت محیط‌ زیستی بررسی کنید. گرچه آغاز این کار می‌تواند دشوار باشد اما می‌خواهیم همگی در ساختن صنعت مدی نقش داشته باشیم که مردم و سیاره خاکی را در اولویت نخست می‌گذارد.

درنهایت این جنبش یادآوری می‌کند:

• هر کسی می‌تواند عضو این انقلاب باشد،
• راه‌های گوناگونی برای فعالیت در این انقلاب وجود دارد،
• این انقلاب فعالیتی مشارکتی است،
• این انقلاب به همگان در همه جا احتیاج دارد [تا بتوان به تغییری واقعی رسید]

یکی از راه‌های مدیریت صنعت مد این است که سبک زندگی که با لباس‌های متنوع همراه شده را کنار بگذاریم. به‌جای آن، به تهیه تولیداتی ماندگارتر که تولیدی‌هایشان را می‌شناسیم، یا استفاده از لباس‌های دستِ دوم، یا تولید خانگی لباس با لباس‌های قدیمی‌تر روی بیاوریم؛ سبکی از زندگی که در همین یک قرن پیش، برای جامعه ما، سبکی آشنا بود.