شیوع سرطان دهانه رحم و انکار وزارت بهداشت و درمان

فرح قادرنیا

ویروس اچ پی وی یا «پاپیلومای انسانی» شایع‌ترین بیماری روابط جنسی است که فقط در انسان‌ دیده شده است. فاکتورهای اولیه و مهم ابتلا به این ویروس، اولین رابطه جنسی در نوجوانی، شرکای متعدد جنسی و رابطه‌ی جنسی محافظت‌نشده هستند.

مرکز تحقیقات بهداشت باروری ولیعصر در مقاله‌ای جامع در رابطه با این ویروس می‌نویسد:

در اغلب موارد، ویروس اچ‌ پی‌ وی علائمی به همراه ندارد و باید از طریق غربالگری، شامل تست پاپ اسمیر و آزمایش اچ پی ‌وی، تشخیص صورت گیرد. سالانه بیش از ۳۰۰ هزار زن در اثر ابتلا به سرطان دهانه‌ی رحم جان خود را از دست می‌دهند.

[سرطان دهانه‌‌ی رحم غالباً بر اثر ابتلا به این ویروس در بدن هر فرد دارای رحم از جمله زنان، افراد نان‌باینری و ترنس بروز می‌کند.]

محققان تخمین می‌زنند که حداقل ۷۵ درصد از زنان و مردان در سن بلوغ آلوده به ویروس اچ پی وی هستند. بیش از دو دهه است که اکثر کشورهای جهان ویروس اچ پی وی را به‌عنوان یک ویروس همه‌گیر که هدف اصلی آن زنان است شناخته و اقدامات پیشگیرانه را آغاز کرده‌اند. در کشورهایی همچون هلند، فرانسه، انگلستان، آمریکا، آفریقای جنوبی، آلمان و… به‌دلیل شیوع این ویروس که عامل اصلی سرطان دهانه‌ی رحم است، واکسیناسیون اجباری و رایگان را از سنین ۹ سالگی انجام می‌دهند و در کنار آن به آموزش‌های جنسی از دوره‌ی دبستان اهتمام ورزیده‌اند.

ویروس اچ پی وی در دهه‌ی اخیر در ایران یک سونامی سرطان دهانه‌ی رحم ایجاد کرده است. اما وزارت بهداشت و درمان نه تنها منکر شیوع این ویروس شده است، بلکه اعلام کرده: «در ایران تنها ۸ درصد مبتلا به ویروس اچ پی وی هستند.» انکار همه‌گیری این ویروس از سوی بالاترین نهاد بهداشت که بزرگترین وظیفه‌ی آن حفظ سلامت شهروندان است، در واقع انکار واقعیتِ تغییر در رفتار و الگوی جنسی، به‌خصوص در قشر نوجوانان است که مهمترین گروه‌های آسیب پذیر هستند. این ادعای وزارت بهداشت همچنین انکار رشد روابط متعدد جنسی و بالا رفتن نرخ تن‌فروشی است. چنین انکار و رویکردی برای اولین بار رخ نداده و بی‌شک برای آخرین بار نیز نخواهد بود.

در حال حاضر، مهم جانِ انسان‌ها، به‌خصوص جوانان و به تبع آن زنان [و دیگر افراد دارای رحم] است که در جامعه آسیب‌پذیرتر و بدون حمایت هستند. اوج‌گیری مرگ‌ومیر ناشی از سرطان دهانه‌ی رحم و عمل هیسترکتومی (تخلیه رحم و تخمدان‌ها) در سنین زیر ۴۰ سالگی در زنان چنان شیوع یافته است که فقط در تهران، در بعضی از بیمارستان‌ها روزانه چندین عمل هیسترکتومی صورت می‌گیرد.

آمار نادرست و خلاف واقعیت وزارت بهداشت و درمان، که همواره بر سیاست انکار در حوزه‌ی سلامت، به‌خصوص مسائل مربوط به روابط جنسی بنا شده است، واکنش متخصصین و محققین را درباره شیوع ویروس اچ پی وی برانگیخته و ضمن مصاحبه‌های متعدد، بین سال‌های ۱۳۹۲-۱۴۰۲، خطر شیوع این ویروس را به صراحت اعلام و تأکید کردند، در صورت ادامه‌ی روند انکار، عدم واکسیناسیون، آموزش و انجام غربالگری رایگان، به‌زودی شاهد مرگ‌ومیر بسیاری از زنان [و به‌صورت مشابه، دیگر افراد دارای رحم] به‌دلیل ابتلا به سرطان دهانه‌ی رحم خواهیم بود.

Ad placeholder

شیوع ویروس اچ پی وی

به گزارش دکتر سارا هاشمی نیک، متخصص پزشکی اجتماعی و سکسولوژیست طبق مشاهدات بالینی پزشکان و متخصصان زنان، ویروس اچ پی وی اخیرا در میان جوانان ایرانی شیوع قابل‌توجهی پیدا کرده است، که می‌تواند زنگ خطری برای ابتلا به سرطان‌ها در سال‌های آینده باشد. این ویروس که از آن به عنوان شایع‌ترین بیماری مقاربتی یاد می‌شود، سبب افزایش ابتلا به سرطان دهانه‌ی رحم در زنان و به میزان کمتری سرطان آلت، مقعد و حلق در مردان می‌شود.

سید علی آذین، متخصص پزشکی اجتماعی و فلوشیپ پزشکی جنسی و سایکوسکسولوژیست نیز در واکنش به آمار وزارت بهداشت و درمان که میزان شیوع اچ پی وی را «۸ درصد» اعلام کرده است، گفت:

نمی‌دانم آمار وزارت بهداشت بر مبنای چه پژوهشی است؟ اما خیلی خوش‌بینانه به نظر می‌رسد. شیوع برآوردشده در مطالعات مراکز تحقیقاتی دانشگاهی به مراتب بیش از این بوده است.

صرف نظر از این رویکردهای محافظه‌کارانه در اطلاع‌رسانی و ایجاد درک خطر در مردم با تغییر سریع در الگوی رفتار جنسی در جامعه، گسترش سریع آلودگی با این ویروس امری حتمی است. آذین معتقد است:

آلودگی به این ویروس عمدتاً در سنین نوجوانی و به ویژه نوجوانان فعال به لحاظ جنسی ایجاد می‌شود که روابط جنسی به‌مراتب پرخطری را تجربه می‌کنند. واکسیناسیون یکی از اقدامات لازم برای پیشگیری اولیه است. آموزش، به‌ویژه به گروه‌های آسیب‌پذیر مثل جوانان و ایجاد درک مناسبی از خطر ابتلا و راه‌های پیشگیری، یک رویکرد اساسی است.

متأسفانه سیاست‌گذاران فرهنگی، اجتماعی، آموزش و پرورش و حتی گاه حوزه‌ی سلامت، نه‌تنها به این موضوع عنایت کافی ندارند بلکه گاه فعالانه در تقابل با آن حرکت می‌کنند. آذین گفت:

در بسیاری از کشورها برای همه‌ افراد بالای ۱۰ سال توصیه می‌شود که واکسن ۹ ظرفیتی (که سویه‌های خطرناک بیشتری را پوشش می‌دهد) به صورت رایگان و اجباری صورت گیرد.

او معتقد است واکسن در کنار آموزش مهم است و به این مسئله اشاره کرد که در جریان واکسیناسیون کووید۱۹، کم‌توجهی به همین مورد از سوی برخی مسئولین باعث شد تا تجارب تلخی داشته باشیم.

اهمیت آموزش، غربالگری و واکسن

آمیتیس رمضانی، مدیر گروه تحقیقاتی بالینی انستیتو پاستور ایران، آذر ۱۴۰۲ درباره‌ی ویروس اچ پی وی گفته بود که این ویروس در تایپ‌های خطرسازش می‌تواند عامل ابتلا به طیف وسیعی از سرطان‌ها باشد. صددرصد سرطان‌های دهانه‌ی رحم در بانوان با ویروس اچ پی وی در ارتباط است.

به گفته‌ی او یکی از دغدغه‌های متخصصان نبود اطلاعات صحیح در خصوص این ویروس در جامعه است. او سن ۱۲ تا ۲۶ سالگی را زمان طلایی برای تزریق واکسن اچ پی وی دانسته و گفته بود:

حتی اگر مبتلا به ویروس باشند با واکسن جلوی ابتلا به نوع خطرناک گرفته می‌شود. غربالگری سرطان‌ها را باید افزایش دهیم، این راه می‌تواند جلوی بسیاری از سرطان‌ها و مرگ‌ومیرهای ناشی از آن را بگیرد. این ویروس دارو ندارد. درمان اصلی با سیستم ایمنی بدن است. متاسفانه قیمت واکسن در ایران برای هر دوز حدود یک میلیون و هشتصد هزار تومان است که با توجه به [ضرورت] تزریق سه دوز، برای یک کارمند و کارگر بسیار گران است.

زگیل تناسلی در آستانه همه‌گیر شدن است

رئیس انجمن مددکاری هم نسبت به شیوع بیماری خطرناکی به نام زگیل تناسلی (اچ پی وی) گفته بود که «تاکنون حدود یک میلیون نفر به آن مبتلا شده‌اند و هیچ درمانی برای آن وجود ندارد.»

مصطفی اقلیما در توضیح این بیماری گفته بود:

زگیل‌هایی روی آلت تناسلی ایجاد می‌شود و در حین مقاربت جنسی به سرعت منتقل می‌شود. این زگیل‌ها سبب عفونت و سرطان می‌شود و افراد مبتلا همچنین نمی‌توانند دیگر بچه‌دار شوند.

او با بیان اینکه «این بیماری درمان سختی دارد و تنها راه مقابله با این بیماری پیشگیری است و آن هم فقط توسط واکسن انجام می‌شود» افزوده بود که «حتی یک عدد هم از این واکسن در ایران موجود نیست و افراد باید آن را از خارج از کشور تهیه کنند.»

اقلیما نسبت به شدت گرفتن شیوع این بیماری هشدار داده بود:

ظرف یک سال گذشته این بیماری به‌شدت شیوع یافته است. و چون از راه مقاربت انتقال پیدا می‌کند سرعت شیوع آن بسیار زیاد است. سال گذشته روزانه یک تا دو نفر مبتلا به من مراجعه می‌کردند در حالی که امسال روزی ۱۰ الی ۱۵ آقا که به این بیماری مبتلا هستند به من مراجعه می‌کنند. تاکنون شاید حداقل یک میلیون نفر به این بیماری مبتلا شده باشند. این بیماری در آستانه‌ی همه‌گیر شدن است.

علاوه بر او مسعود مردانی، رئیس انجمن بیماری‌های عفونی هم با هشدار نسبت به شیوع افزایش بیماری‌های مقاربتی خواستار دسترسی رایگان به واکسن اچ پی وی شده بود:

بیماری‌های مقاربتی ارتباط مستقیمی با روابط متعدد و حفاظت‌نشده دارد و به همین دلیل دریافت واکسن اچ پی وی به‌صورت رایگان باعث پیشگیری از بروز این بیماری‌ها می‌شود. عفونت‌های مقاربتی شامل بیماری سوزاک، سیفلیس و زگیل تناسلی بوده و یکی از راه‌های موثر جلوگیری از این بیماری‌ها استفاده از واکسن اچ پی وی است، ‌که اسم تجاری آن گارداسیل بوده و زمانی که افراد سه دوز از این واکسن را در فاصله‌ی دو، چهار و شش ماه می‌زنند، گرفتار این بیماری‌ها نخواهند شد.

این متخصص بیماری‌های عفونی در ادامه گفت که برای جلوگیری از شیوع این بیماری‌ها، بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا به دختران ۹ تا ۱۱ ساله واکسن اچ پی وی را تزریق می‌کنند و شیوع سرطان دهانه‌ی رحم تا حد چشمگیری کاهش می‌یابد.

Ad placeholder

قاچاق دارو و فقدان واکسن رایگان اچ‌ پی وی در ایران

ایران سال‌هاست که با بحران دارو درگیر است. تحریم اقتصادی و وضع قوانینی همچون قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت دسترسی عمومی و رایگان به لوازم جلوگیری از بارداری و غربالگری و تست‌ها دشوار کرده است. تست غربالگری اچ پی وی رایگان نیست و واکسن رایگان نیز در ایران وجود ندارد.

مردانی تیر ۱۳۹۷، شش سال گفته بود:

این واکسن به‌صورت رایگان در کشور ما در دسترس نیست و متاسفانه هزینه‌بر است. پیش از این، واکسن اچ ‌پی ‌وی قیمت کمتری داشت اما به دلیل بالا رفتن نرخ ارز قیمت آن افزایش پیدا کرد و یک فرد باید سه تا چهار میلیون تومان هزینه کند تا بتواند به صورت کامل علیه اچ پی وی واکسینه شود.

این استاد دانشگاه علوم پزشکی در ادامه با اشاره به اینکه این واکسن تحت پوشش سازمان‌های بیمه نیست، خبر داده بود این واکسن در آفریقای جنوبی، استرالیا، آمریکا و… برای همه‌ی کودکان با اولویت دختران تزریق می‌شود.

غربالگری سرطان دهانه‌ی رحم با توجه به اهمیت آن که اکثر متخصصین و محققین حوزه‌ی سلامت به آن اشاره کرده‌اند، امری ضروری و اجتناب ناپذیر برای وزارت بهداشت و درمان است. بی‌توجهی و انکار شیوع این ویروس جان زنان را در معرض خطر جدی قرار می‌دهد. با توجه به این‌که بیمه‌ برای تست اچ پی وی را که هزینه‌ی آن در حال حاضر بالغ بر دو میلیون و پانصد تا دو میلیون و هشتصد هزار تومان است پوشش نمی‌دهد، اکثریت زنان، اعم از زنان خانه‌دار، زنان کارگر، زنان سرپرست خانواده، و به‌خصوص زنان تن‌فروش، که شاید آگاهی دقیقی از این ویروس نداشته باشند، و از لحاظ مالی نیز توان پرداخت هزینه‌های غربالگری را ندارند، نمی‌توانند به موقع شناسایی و درمان شوند.

با توجه به این‌که وزارت بهداشت و درمان شیوع این ویروس را منکر شده است، واکسن اچ پی وی از کانال‌های غیرقانونی و به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود. در این شرایط هیچ‌گونه نظارت دارویی از نظر کنترل تاریخ انقضا، نحوه‌ی حمل‌ونقل و قیمت‌گذاری وجود ندارد. همین امر سبب می‌گردد تا با قیمت‌های نجومی تنها به قشر خاصی از جامعه تعلق گیرد.

مشخص نیست چطور چنین واکسن مهمی از کانال‌های قاچاق وارد کشور می‌گردد، در صورتی که مسئولیت واردات آن باید برعهده‌ی وزارت بهداشت و درمان باشد. این بی‌توجهی و انکار واقعیت همه‌گیری ویروس اچ پی وی، علاوه بر این‌که دست سوداگران را برای واردات قاچاق باز گذاشته است، جان بسیاری از نوجوانان و جوانان را در سنین مختلف در معرض خطر جدی قرار داده است.

آنچه در این مقاله نوشته شده است بر اساس تحقیقات میدانی و مصاحبه با برخی از پزشکان زنان و زایمان است که حاضر به ارائه آمار شدند. با این‌وجود، متاسفانه بعضی از آزمایشگاه‌ها که آمار دقیقی از این همه‌گیری دارند، به‌دلیل سیاست‌های محافظه‌کارانه‌ی داخلی‌شان، از ارائه‌ی آن خودداری کرده و به این امر مهم که ارائه‌ی چنین آماری تا چه حد در آگاهی جامعه مهم است، توجهی نکردند.

چه باید کرد؟

نکات بسیار مهمی که لازم است متولیان امر به آن توجه کنند:

• آگاهی‌رسانی گسترده از طریق رسانه‌ها، (رادیو، تلویزیون)، خانه‌های بهداشت و سلامت، اعزام سفیران سلامت به مناطق جنوبی شهر و روستاها که بر عهده‌ی وزارت بهداشت و درمان است.
• تاخیر در این امر مهم و حیاتی نه تنها زنان [و دیگر افراد دارای رحم]، بلکه مردان را نیز به سرطان، از جمله سرطان‌های آلت تناسلی، مقعد و گلو مبتلا می‌کند.
• بی‌توجهی به این سونامی سرطان سبب می‌شود زمانی به پزشک مراجعه شود که دیگر بسیار دیر شده است و جان‌های عزیزی از دست بر‌وند. در هیچ‌جا علت مرگ ذکر نمی‌گردد.

لازم به ذکر است ویروس اچ پی وی، از مادر به جنین منتقل می‌شود و این زنگ خطر بسیار جدی است که از شیوع و ایجاد سونامی مرگ زنان در آینده‌ای نه چندان دور خبر می‌دهد.

در بسیاری از کشورهای جهان، تزریق واکسن گارداسیل که باعث ایمنی در برابر ابتلا به تایپ‌های خطرناک ویروس اچ پی وی می‌شود، رواج دارد. شروع تزریق آن طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی باید از سن ۹ سالگی انجام شود. در این کشورها در کنار تزریق واکسن، آموزش‌های لازم از دوره‌ی دبستان نیز صورت می‌گیرد. در حال حاضر بیش از ۹۰ کشور جهان، ضمن آموزش روابط جنسی از دوره دبستان، واکسن اچ پی وی را اجباری و رایگان کرده‌اند.

چنانچه وزارت بهداشت و درمان و آموزش و پرورش تغییری بنیادین در پنهان‌کاری‌شان انجام ندهند و انکار در این حوزه را کنار نگذارند، و آموزش روابط جنسی به نوجوانان، واکسیناسیون و غربالگری را در سطح کلان کشور انجام ندهند، در آینده‌ای نه چندان دور شاهد به دنیا آمدن کودکان با ویروس اچ پی وی خواهیم بود.

در حال حاضر با توجه به مصاحبه‌های اعلام‌شده و تحقیقات میدانی نگارنده، سونامی سرطان دهانه‌ی رحم پیشتاز بیماری‌های عفونی و مقاربتی است که شدت شیوع آن نسبت به سال ۱۳۹۲ تا کنون بسیار بالا رفته است.

هرچند آمار دقیقی از میزان مرگ و میر ناشی از این ویروس در هیچ‌جا منتشر نمی‌شود، مرکز تحقیقات بهداشت باروری ولیعصر، مقالات منتشره در سایت آزمایشگاه نیلو، مقالات منتشره در سایت آزمایشگاه ژنتیک و پاتوبیولوژیک رازی و تحقیقات انستیتو پاستور، رشد نرخ بالای سرطان دهانه‌ی رحم را نشان می‌دهند.

نادیده گرفته‌شدن این همه‌گیری با توجه به هشدارهای متخصصین مساوی است با سوق‌دادن زنان حتی در سنین زیر ۴۰ سالگی به سوی مرگ.