بخش حقوق
چهارم ژانویه روز جهانی خط بریل است. سازمان ملل متحد از سال ۲۰۱۹ تا کنون «روز جهانی بریل» را برای افزایش آگاهی در مورد اهمیت خط بریل به‌عنوان وسیله ارتباطی و حقوق اولیه افراد نابینا یا با بینایی کم در نظر گرفته است. این روز به‌عنوان نمادی برای نشان دادن اهمیت و ارزش بریل در نظر گرفته شده است. سیستم بریل در دو قرن گذشته برای کمک به آموزش کسانی که مشکل کم‌بینایی یا نابیانایی دارند استفاده شده است.
سازمان ملل از تمام کشورهای عضو خواسته است تا در گسترش و ترویج خط بریل برای نابینایان تلاش کنند. در ایران گسترش این خط با موانع و مشکلاتی روبه‌روست.
امیر سرمدی، عضو هیأت مدیره انجمن نابینایان ایران و مدیر مسئول ماهنامه «نسل مانا» ویژه نابینایان، در گفت‌وگو با خبرگزاری دولتی ایرنا از این کمبودها و مشکلات سخن گفته است.
بریل نوت تیکرها در دنیا از زبان فارسی نمی‌توانند پشتیبانی کنند و به همین دلیل در ایران برای نابینایان و کم‌بینایان برجسته‌نگار هوشمند فارسی (تبلت بریل) تولید می‌کنند. با این حال امیر سرمدی می‌گوید برجسته‌نگار هوشمند ایرانی ۹۶ میلیون تومان قیمت دارد و امکان تهیه آن برای همه نابینایان میسر نیست و سازمان بهزیستی «هیچ‌گونه حمایتی برای تهیه این تبلت نمی‌کند».
سرمدی در این‌باره افزود:
زیرساخت‌های بریل الکترونیک در وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری و دانشگاه‌ها نیز وجود ندارد و در مدرسه‌ها نیز فقط ۲۴۰ دستگاه بریل الکترونیک داریم که نسبت به ۲۳ مدرسه استثنایی با بیش از دو هزار و ۲۰۰ دانش‌آموز، یک‌دهم جمعیت آن‌ها را هم پوشش نمی‌دهد.
به‌گفته او پنج هزار دانش‌آموز نابینا که در مدرسه‌های تلفیقی یا پذیرا تحصیل می‌کنند نیز به این ابزار الکترونیک دسترسی ندارند.
مدرسه‌های تلفیقی، مدرسه‌هایی هستند که برخی امکانات برای دانش‌آموزان نابینا، ناشنوا و دارای معلولیت جسمی و حرکتی در مدارس عادی فراهم می‌کنند با این شرط که دانش‌آموزان بتوانند با ساختارها و نگرش‌های موجود و محیط بدون تغییر متناسب باشند.
مدرسه‌های پذیرا مدرسه‌های عادی هستند که دانش‌آموزان تلفیقی در آن ثبت‌نام می‌کنند. این مدرسه‌ها با ایجاد تغییرات در فضای مدرسه، کلاس درس و نگرش و فعالیت‌های کارکنان در راستای تسهیل فرآیند آموزش برای دانش‌آموز دارای معلولیت، مناسب‌سازی شده‌اند.
Ad placeholder
ایران عضو کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت است و موظف است در ترویج و گسترش خط بریل برای نابینایان تلاش کند. با این حال زیرساخت‌های فرسوده در چاپخانه‌های بریل در ایران یکی از عوامل گسترش نیافتن خط بریل در کشور است.
امیر سرمدی در این‌باره گفت:
متأسفانه در سال‌های اخیر شاهد هستیم تکنولوژی و تجهیزات کمک توان‌بخشی و منابع مطالعاتی برای گسترش خط بریل آن‌چنان که باید از سوی نهادهای حمایتی حمایت نشده و در سطوح مختلف دچار اشکالات جدی هستیم.
ایران همچنین عضو معاهده مراکش در مورد تسهیل دسترسی افراد نابینا، کم‌بینا و دارای معلولیت‌های دیگر به آثار و منابع چاپی است. در این معاهده کشورهای عضو ملزم به ترویج کتاب‌های صوتی و بریل شده‌اند. قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت نیز وزارت ارشاد اسلامی را موظف کرده است تا به هر کتابی که پروانه انتشار می‌دهد، نسخه صوتی و بریل آن‌ها را چاپ کنند اما به‌گفته سرمدی «این قانون نیز مانند سایر قوانین مرتبط اجرا نمی‌شود». او گفت:
هر کتابی باید نسخه بریل و صوتی آن تهیه شود و در کتابخانه ملی و سازمان اسناد و نهاد کتابخانه‌های کشور – که ۶۲ بخش نابینایان دارد – آرشیو شود. همچنین مراکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجونان در مراکز فراگیر نابینایان باید کتاب‌های کودکان را به خط بریل داشته باشند.
این عضو هیأت مدیره انجمن نابینایان یکی از دلایل گسترش نیافتن خط بریل در سه دهه اخیر در ایران را این دانست که آموزش و پرورش به دلیل هزینه‌های زیاد چاپ کتاب بریل از مقطع متوسطه، به‌جز کتاب‌های عربی، ادبیات، انگلیسی، دینی و قرآن بقیه کتاب‌ها را به صورت صوتی در اختیار نابینایان قرار می‌دهد. او گفت:
استفاده نابینایان از کتاب‌های صوتی باعث شده که نابینایان رغبت کمتری برای استفاده از کتاب‌های بریل داشته باشند. (…) هنگامی‌که استفاده از کتاب‌های صوتی سالیان متمادی برای نابینا عادت شده و فرد نابینا با این روش تحصیلی فارغ‌التحصیل شود، حس تنبلی به خواندن کتاب‌های بریل پیدا می‌کند چراکه همه کتاب‌ها اعم از کتاب‌های درسی، کمک درسی و رمان و قصه به‌صورت بریل در دسترس نابینا است و این مسأله آسیب‌هایی در پی دارد که از جمله آن عدم آشنایی نابینا با املای لغات و کلمات است.
به‌گفته سرمدی در حال حاضر بسیاری از نابینایان تحصیلات آکادمیک عالی در مقطع ارشد و دکترا دارند و در مشاغل خود موفق هستند اما از نظر سواد نوشتار دچار مشکلات جدی هستند.
این فعال نشر نابینایان همچنین معتقد است که نشریات بریل در ایران «دچار فقر جدی» هستند و تنها نشریه بریل همان ماهنامه «نسل مانا»ست که از سه سال پیش در ۱۳۰ صفحه منتشر می‌شود.
«ایران سپید»، تنها روزنامه تخصصی نابینایان با ۲۷ سال سابقه نیز به‌دلیل محدودیت‌های چاپ بریل به هفته‌نامه تبدیل شده است و اکنون تنها در تهران توزیع می‌شود.
«تأمین تجهیزات کمک توان‌بخشی خط بریل در مدرسه‌های استثنایی و دانشگاه‌ها و تمام مراکز فرهنگی و آموزشی»، «گسترش زیرساخت خط بریل»، «حمایت نهادها در تأمین دستگاه‌های الکترونیک بریل» از جمله راهکارهایی است که امیر سرمدی برای تغییر شرایط موجود از آن‌ها نام برده است.
Ad placeholder
براساس آمار مهرماه سال جاری سازمان بهزیستی ایران، متولی پیگیری حقوق افراد دارای آسیب بینایی، ۲۲۳ هزار و ۲۰۹ نفر از افراد نابینا و کم‌بینا معادل ۱۳,۵ درصد معلولان کشور، تحت پوشش بهزیستی قرار دارند. از این تعداد ۳۴۴ هزار و ۶۵۳ نفر دارای اختلال بینایی خفیف، ۱۰۵ هزار و ۲۸۹ نفر دارای معلولیت بینایی خیلی شدید، ۱۰۵ هزار و ۲۸۹ نفر دارای معلولیت شدید و ۵۵۷ هزار و ۵۴ نفر دارای معلولیت بینایی متوسط هستند.
همچنین ۷۲۲ هزار و ۲۱۲ نفر از معلولان نابینایی را زنان و ۱۴۲ هزار و ۹۱۵ نفر از معلولان نابینایان را مردان تشکیل می‌دهند. استان خراسان رضوی با ۱۹ هزار و ۱۷۳ معلول بینایی دارای بیشترین نابینا و کم‌بینا در ایران است.
رئیس پیشین سازمان بهزیستی ایران در مورد نابینایان ایران گفته بود:
بیشتر آن‌ها با مشکل اشتغال مواجه هستند و متأسفانه اکثر این افراد دچار مشکلات معیشتی هستند. البته این وضعیت در مناطق کم‌برخوردار وخیم‌تر است.
بر اساس آمارهای سازمان جهانی بهداشت، در حال حاضر حدود ۲۸۴ میلیون نفر در جهان نقص بینایی دارند که از این تعداد نزدیک به ۴۰ میلیون نفر نابینا هستند.
Ad placeholder
