چگونه هندوانه به نمادی از همبستگی با مردم فلسطین تبدیل شد

شادی رجبی

در سه ماه گذشته، در اعتراضات جهانی علیه جنگ اسرائیل و حماس یک تصویر خاص روی بنرها، تیشرت‌ها و بادکنک‌ها و در شبکه‌های اجتماعی نمایان شده است: تصویر هندوانه. این میوه هر روز بیش از پیش به عنوان نماد مقاومت فلسطین و نوعی نشانه جهانی همبستگی شناخته می‌شود.

رنگ‌های هندوانه، گوشت قرمز و پوست سبز و سفید و دانه‌های سیاه همان رنگ‌های روی پرچم فلسطین اند. از نیویورک و تل‌آویو تا دبی و بلگراد، این میوه به یک نماد همبستگی تبدیل شده است و فعالان و اکتویست‌هایی را که به زبان‌های متفاوت حرف می‌زنند یا متعلق به فرهنگ‌های مختلف هستند اما یک هدف مشترک دارند به هم وصل می‌کند.

این نشانه‌گذاری از چین آغاز شد. مخالفان دولت چین، برای جلوگیری از سانسورهای شدید، پیشگام روشی به نام الگوسپیک (AlgoSpeak) یا کوتاه‌نویسی خلاقانه‌ شدند که کنترل محتوا را دور میزد؛ یکی از نمونه‌های اخیر آن استفاده از میم‌های وینی خرسه برای دست انداختن شی جین پینگ، رییس جمهوری چین است.

این روش به همه جای جهان سرایت کرد. مردم کشورهای مختلف شروع به استفاده از کوتاه‌نویسی خلاقانه (و زبان کدگذاری شده) برای خراب کردن سوگیری‌های الگوریتم در تیک‌تاک، اینستاگرام و دیگر پلتفرم‌ها کردند. اینترنت حالا پر است از نشانه‌های تصویری – تصاویر پیکسل شده، ایموجی‌ها و دیگر رمزهای تایپی-تصویری – که حاکی از یک موضع مخالفت سیاسی اند. ایموجی هندوانه آخرین مثال آن است.

خبرگزاری آسوشیتد پرس در یکی از آخرین گزارش‌های خود توضیح داده که چگونه هندوانه از یک نماد اعتراضی در کرانه باختری و غزه، بدل به نماد بین‌المللی همبستگی با فلسطین در فضای آنلاین شده است.

بستر تاریخی

استفاده از رنگ‌های موجود در پرچم فلسطین به عنوان نشان اعتراض سال‌ها قبل تمرین شده است. پس از جنگ شش روزه در سال ۱۹۶۷، دولت اسرائیل شروع به سرکوب و جلوگیری از نشان دادن پرچم فلسطین در غزه و کرانه باختری کرد. در ۱۹۸۰ در رام الله، ارتش یک گالری که توسط سه هنرمند برپا شده بود را بست، زیرا آثار هنری سیاسی در رنگ‌های پرچم فلسطین را نمایش داده بودند؛ قرمز، سبز، سیاه و سفید. این سه هنرمند بعدتر توسط یک افسر اسرائیلی فراخوانده شدند.

طبق گفته‌های سلیمان منصور، هنرمند و از برگزارکنندگان آن نمایشگاه که به همراه هنرمندان دیگر از جمله نبیل عنانی و عصام بدرل آثارشان را به نمایش گذاشته بودند، یک افسر اسرائیلی به او گفته «برگزاری نمایشگاه بدون اجازه از ارتش ممنوع است. کشیدن رنگ‌های پرچم فلسطین هم ممنوع است.» عصام بدرل از این افسر پرسیده: «اگر گلی به رنگ‌های قرمز، سبز، سیاه و سفید بکشم چه؟» که افسر با عصبانیت پاسخ داده: «مصادره می‌شود».

به گفته سلیمان منصور افسر مذکور از طرح هندوانه هم به عنوان یک مثال از هنری که قوانین ارتش را نقض می‌کند نام برده است.

در اعتراض به ارتش، مردم در فضای عمومی هندوانه به‌دست گرفتند.

مهدی صباغ، نویسنده متولد اورشلیم در این‌رابطه نوشته است:

روایت‌هایی واقعی وجود دارد از مردان جوانی که خطر دستگیری به‌دست سربازان اسرائیلی را می‌پذیرفتند و به نشانه اعتراض با تکه‌های هندوانه در خیابان راه می‌رفتند.» صباغ میگوید: «وقتی هندوانه می‌بینم، به روحیه شکست ناپذیر مردم‌مان می‌اندیشم.

از اواسط دهه نود میلادی، وقتی اسرائیل و فلسطین به قراردادهای موقت صلح رسیدند تا روی کار آمدن دولت ناسیونالیست کنونی اسرائیل در سال گذشته، بالا بردن پرچم فلسطین دیگر یک مساله اساسی نبود. منصور می‌گوید سه دهه بعد دوباره پرچم فلسطین «تبدیل به یک نماد ملی» شد.

یک‌سال پیش ایتامار بن گویر، وزیر راست‌گرای افراطی امنیت ملی اسراییل، نشان دادن پرچم فلسطین در مکان‌های عمومی را ممنوع کرد. این کار با مخالفت شدید روبه‌رو شد. زازیم (Zazim) گروه اکتیویستی متشکل از فعالان اسرائیلی‌ یهودی و عرب، در پاسخ به این دستور به تاکسی‌های تل‌آویو برچسب‌های هندوانه‌ای چسباندند که روی‌شان نوشته شده بود: «این یک پرچم فلسطین نیست.»

زازیم در یک بیانیه کتبی اعلام کرد:

پیام ما به دولت روشن است. ما همیشه راهی برای دور زدن ممنوعیت‌های پوچ پیدا خواهیم کرد، و هرگز از تلاش برای آزادی بیان و دموکراسی دست نخواهیم کشید، چه با پرچم رنگین کمانی افتخار چه با پرچم فلسطین.

برای عده‌ای، حمایت از رنگ‌های این پرچم به معنی تلاش برای آزادی و برابری است و نه لزوماً نماد یک کشور.

میسون سوکاریه، کارشناس مطالعات خاورمیانه در کینگز کالج لندن به اشوسیتدپرس می‌گوید:

من هیچ‌وقت به پرچم و ملی‌گرایی علاقه‌ای نداشتم. ولی وقتی قضیه فلسطین باشد، این پرچم مردم تحت استعماری است که هیچ‌وقت رنگ استقلال را ندیده‌اند. و چون این پرچم ممنوع بوده، بیشتر تبدیل به نماد مقاومت شده است تا ناسیونالیسم.

Ad placeholder

ایموجی هندوانه

هندوانه از قدیم جزء غذاهای اصلی در منطقه بوده که در خوراک‌هایی مثل یک سالاد محبوب در جنوب غزه استفاده می‌شود؛ سالادی که در اصل از قبایل عرب بادیه نشین آمده است.

فعالان جوان به صورت فزاینده‌ای از ایموجی هندوانه برای فراخوان‌های آتش‌بس در غزه استفاده می‌کنند. طرفداران استفاده از این ایموجی می‌گویند که شرکت‌های فناوری از الگوریتم‌هایی برای سرکوب پست‌های با کلید‌واژه‌های غزه و حتی فلسطین استفاده می‌کنند؛ این ایموجی می‌تواند این الگوریتم‌ها را به اشتباه بیاندازد.

جیلیان یورک، مدیر آزادی بیان بین‌المللی در بنیاد «مرزهای الکترونیکی» می‌گوید:

فکر می‌کنم این اولین بار است که می‌بینم ایموجی هندوانه به صورت گسترده به عنوان یک جایگزین استفاده می‌شود. و این از نظر من نشان‌دهنده افزایش قابل توجه سانسور محتوای مربوط به فلسطین است.

یورک که ساکن برلین است، قوانین شرکت متا را تحلیل کرده است. در حالی که «ممنوعیت‌های سایه‌ای» یا محدود کردن مشاهده‌پذیری بعضی پست‌های خاص به آسانی قابل تشخیص نیستند، سازمان‌های حمایتی و غیرانتفاعی که روی حقوق دیجیتال در خاورمیانه تحقیق می‌کنند می‌گویند سوگیری‌های مشخصی به خصوص روی پلتفرم‌های شرکت متا، فیسبوک و اینستاگرام پیدا کرده اند. متا مستقیماً در این مورد حرف خاصی نزده است اما به بیانیه‌ای که پیشتر در اکتبر منتشر کرد ارجاع می‌دهد.

جیلیان یورک می‌گوید در اینستاگرام «وجود سانسور تا حدی آشکار است.» در میانه اکتبر مردم کم‌کم متوجه شدند که اگر در معرفی (Bio) کسی در اینستاگرام به انگلیسی نوشته شده باشد «فلسطین» و کنارش ایموجی پرچم فلسطین باشد و «الله اکبر» به عربی، اپلیکیشن متن را تروریست ترجمه می‌کند و می‌شناسد. متا به صورت عمومی عذرخواهی کرد.

هندوانه‌ها تنها نماد مورد توجه فعالان نیست. نشانه‌های جهانی دیگر همبستگی با فلسطین شامل چنگال وقاشق و زیتون و کبوتر و شقایق و چفیه است. در نوامبر، برای وصل شدن به پیام صلح آمیز روز آتش‌بس، وقتی تعداد زیادی از بریتانیایی‌ها سنجاق شقایق قرمز به لباس خود ‌زدند، معترض‌ها سنجاق‌های شقایق سفید پخش کردند که یاد قربانی‌های تمام جنگ‌ها را گرامی بدارند. در روز یادبود، تعداد زیادی از معترض‌ها با سنجاق‌های شقایق در لندن راهپیمایی کردند و خواستار پایان جنگ در غزه شدند.

گروه «صدای یهودیان برای صلح» ماه گذشته در ایالات متحده آمریکا برای خواست آتش‌بس در غزه تصویر هندوانه را گسترش داد. این گروه پلاکاردهایی از رنگ‌های پرچم فلسطین با مثلث هندوانه در دست گرفتند، در حالی که از نشانه «ACT UP» که نشانه تاریخی گروه اکتیویستی ایدز است هم استفاده کردند.

جیسون روزنبرگ که عضو هر دو نهاد است در این رابطه گفته:

تصویر بازتعریف‌شده ما نشان می‌دهد که جنگ ما برای آزادی و تمام‌کردن اپیدمی، ذاتاً به مبارزه فلسطین متصل است.

Ad placeholder

تصویر دانه/بذر هندوانه

دلیل دیگری که هندوانه تصویر مناسبی است این است که دانه/بذر دارد. یک ضرب المثل که معمولا به دینور کریستیانوپولوس، شاعر یونانی نسبت داده می‌شود و بین فعالین محبوب است، می‌گوید:

آنها می‌خواستند ما را دفن کنند، نمی‌دانستند ما بذر داریم.

شان اسکارسیاگا، یک هنرمندی در این رابطه می‌گوید:

شما ممکن است بتوانید یک هندوانه را خرد کنید، ممکن است بتوانید لهش کنید اما دانه‌اش به راحتی له نمی‌شود. خیلی تأثیرگزار است که زندگی می‌تواند از چیزی به این ریزی و مقاومی بیرون بیاید و به راحتی گسترش پیدا کند.

تصویر هندوانه که با دانه‌های مثلثی برجسته در دست گروه‌های معترض در مرکز لینکلن منهتن بود در فضای آنلاین گسترش پیدا کرده. این اتفاق زیاد می‌افتد: هنر از جنبش‌های اعتراضی پدید می‌آید و بعد وارد جریان اصلی می‌شود.

اسکارسیاگا می‌گوید:

هنرمندان همیشه در خط اول انقلاب، مقاومت و سیاست در درجات مختلف بودند. ما از این تصویر نمادین استفاده می‌کنیم چون ایدز تمام نشده است و جنگ نیز مشخصا ادامه دارد.

او می‌افزاید میگوید:

ما شاهد ممنوعیت پرچم فلسطین هستیم، حتی ایموجی آن هم در فضای آنلاین محدود و کلمه فلسطین سانسور می‌شود. اما این تصویر که فراتر از زبان است، فراتر از فرهنگ است و فراتر از الگوریتم، واقعا به مخاطبان می‌رسد.

Ad placeholder