کنعان مختار
«کوثر» همراه همسر و دو دخترش، در خانه‌ای استیجاری و محله‌ای متوسط‌نشین زندگی می‌کند. همسرش، کارمند اداره گاز است و خودش پاره وقت در یک مهدکودک کار می‌کند. در مورد هزینه‌های خوراک خانواده به گزارشگر «زمانه» می‌گوید:
باوجود اینکه همسرم کارمند است و خودم هم پاره وقت کار می‌کنم ولی در این دو سه سال اخیر، مصرف گوشت و مرغ و برنج و حبوبات و خیلی از خوارکی‌ها دیگر را پایین آوردیم. دو کیلو گوشت قرمز را تا یک، یک ماه و نیم کش می‌دهم. مجبورم با آنها غذاهایی درست کنم که گوشت کمتری لازم داشته باشند. یا خرید ماهی را خیلی وقته نداشته‌ایم، شاید دو سال است لب به ماهی نزدیم. مصرف ماکارونی و سویا و تخم مرغ و … را بیشتر کردیم. این همه از خوراکی‌ها زدیم ولی باز هر ماه به سوپرمارکت بدهکاریم. حقوق شوهرم و درآمد کم من کفاف خیلی چیزها را نمی‌دهد، شاید باور نکنید ولی دو سال است من و شوهرم فقط یک دست لباس و کفش برای خودمان خریدیم. ترجیح می‌دهیم برای بچه‌ها بخریم، نمی‌شود نخرید. هروقت آشپزی می‌کنم تو فکر صرفه‌جویی مرغ و گوشت و روغنم. مهمان هم اصلاً نداریم. نه ما برای شام و نهار جایی می‌رویم، نه کسی می‌آید.
در چند سال گذشته، اقلام خوراکی در ایران تورم بی‌سابقه‌ای را تجربه کردهاند. اگرچه مسئولین جمهوری اسلامی از کاهش تورم و افزایش رفاه عمومی می‌گویند اما آمارهای رسمی و غیررسمی از کاهش مصرف برخی اقلام خوراکی مانند گوشت و لبنیات خبر می‌دهند. همچنین برخی منابع آژیر قرمز را برای فقر غذایی و کمبود کالری به صدا درآورده‌اند. با وجود این به نظر نمی‌رسد دولت چاره‌ای برای مهار تورم و افزایش قدرت خرید مردم داشته باشد.
Ad placeholder
کمبود کالری و افزایش فقر
اردیبهشت سال جاری، «مرکز پژوهش‌های مجلس» گزارشی از جزئیات ابعاد فقر در سال ۱۴۰۱ منتشر کرد. طبق این گزارش میزان مصرف کالری نیمی از جمعیت ایرانی‌ها در سال۱۴۰۱، کمتر از حد استاندارد (۲۱۰۰ کالری در روز) بوده و «حدود ۳۰ درصد از جمعیت ایران زیر خط فقر» قرار دارند. این گزارش می‌گوید:
همه دهک‌ها از میزان کالری خود نسبت به سال۱۴۰۰ کم کردهاند که میزان این کاهش در دهک‌های متوسط شدیدتر بوده است.
خبرگزاری «دنیای اقتصاد» با احتساب «۲۵ میلیون و ۴۰۰ هزار نفری جمعیت فقرا» به نقل از گزارش مجلس در این باره نوشت:
با توجه به شرایط تورمی حاکم بر اقتصاد ایران که در سال ۱۴۰۱ نیز ادامه پیدا کرده، خط فقر سرانه در کشور به ۲ میلیون و ۵۶۱ هزار تومان رسیده است. با احتساب بعد خانوار، خط فقر برای خانوار ۳ نفره در سال ۱۴۰۱ در حدود ۵ میلیون و ۶۳۴ هزار تومان است. این عدد برای مناطق شهری استان تهران ۱۰ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان محاسبه شده است. همچنین خط فقر شدید در سال ۱۴۰۱ در حدود ۸۷۵ هزار تومان برای هر نفر برآورد شده که این عدد معادل حداقل نیاز‌های غذایی فرد است. برآورد می‌شود که خط فقر خانوار سه نفره برای کل کشور در سال ۱۴۰۲ به ۸ میلیون و ۲۰۰ هزارتومان و در تهران به ۱۵ میلیون و ۳۰۰ هزارتومان برسد.
مرکز پژوهش‌های مجلس درحالی خط فقر خانوار سه نفره را در کل کشور حدود ۸ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان عنوان می‌کند که به گفته برخی کارشناسان این رقم بسیار بالاتر از عدد یاد شده است. درهمین رابطه، محمد باقری بنابی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، سال گذشته بیان کرد که «خط فقر در تهران به ۳۰ میلیون تومان رسیده است». این نماینده مجلس در توضیح افزوده بود:
باتوجه به شرایط مسکن، اجاره، معیشت و تورم مشاهده می‌کنیم که قشر متوسط جامعه عملاً به سمت حاشیه‌نشینی در تهران و یا شهرهای همجوار سوق پیدا کرده و به همین علت ممکن است در آینده نه چندان دور شاهد مسائل اجتماعی و سیاسی متعدد باشیم.
در همین زمینه خبرگزاری «ایلنا» نیز اسفندماه سال گذشته با استناد به «محاسبات مستقل» نوشت:
سبد معیشت خانوارهای کارگری در کلانشهرها به ۲۸ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان رسیده است.
گزارش اخیر مجلس به دو عاملی که نقش اصلی در کاهش مصرف کالری داشته‌اند نیز اشاره کرده است:
نخست اینکه خانوار‌ها به‌دلیل تورم بالای مواد غذایی و افزایش سایر هزینه‌ها نظیر مسکن، سعی کردهاند که مصرف غذایی خود را کاهش دهند. نکته دیگر اینکه خانوار‌ها به‌دلیل چشم‌انداز نامطلوب اقتصاد، سعی کردهاند که از میزان کالای خوراکی خود بکاهند تا بتوانند کالا‌های بادوام بیشتری خریداری کنند.
در همین رابطه، هادی موسوی نیک، مدیرکل سابق مطالعات رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تیرماه سال گذشته در ویدئویی که وب‌سایت «نود اقتصادی» منتشر کرد بیان کرده بود:
۵۷ درصد از جمعیت ایران سوءتغذیه دارند و اکثریت مردم ایران کالری استاندارد روزانه را دریافت نمی‌کنند.
او در ادامه اضافه کرد «۱۴ میلیون و ۵۰۰ هزار» کودک جزو افرادی هستند که سوءتغذیه دارند که «نزدیک ۱۰ میلیون نفر» از آنان «زیر ۱۲ سال» دارند. همچنین آمارهای رسمی منتشرشده از سوی وزارت بهداشت و درمان ایران در سال گذشته نشان می‌دهد، «حدود ۱۶ درصد از کودکان زیر شش سال دچار سوءتغذیه» هستند و دست‌کم ۸۰۰ هزار کودک با کمبود مواد پروتئینی و ریزمغذی‌ها مواجه شده‌اند.
یکی از شهروندان در مورد مصرف روزانه اقلام خوراکی به «زمانه» می‌گوید:
شاید باور نکنید ولی ما هر ماه یک بخش از خوراکی‌ها را یا کلاً حذف می‌کنیم یا به حداقل مصرف می‌رسانیم. باز تا سر ماه هشتمان گرو نُهمان است! تمام درآمد من صرف اجاره خانه و یک کم خورد و خوراک می‌شود. هرماه کمتر و کمتر مصرف می‌کنیم، با هر غذایی نان لواش می‌خوریم که زودتر سیر شویم. سیب‌زمینی و سویا و تخم‌مرغ و گوجه را چند برابر بیشتر از گوشت و مرغ مصرف می‌کنیم. فقط کافی ست صدتومان بیشتر از چیزی که پیش‌بینی کردم خرج کنم تا بدهکار شوم! چند وقت پیش با هزار بدبختی یک وام ۵۰ میلیون تومانی گرفتم، به خدا قسم همه را صرف قرض خورد و خوراک کردم. وضعیت ماه به ماه بدتر می‌شود. به جایی می‌رسد که نتوانیم نان خالی هم بخریم.
کاهش مصرف گوشت
هم‌زمان افزایش افسارگسیخته اجاره‌بهای مسکن در کنار افرایش قیمت اقلام خوراکی قدرت خرید مردم را با بحران جدی روبرو کرده است. به گزارش آمارهای رسمی خرید «گوشت قرمز» از سبد کالایی برخی خانوارهای ایرانی به کل حذف شده است. طبق آمارهای منتشر شده، سرانه مصرف گوشت قرمز در سال ۱۳۹۰، برای هر ایرانی ۱۳ کیلوگرم بود، اما در سال‌های بعد به مرور و با افزایش قیمت گوشت قرمز، سرانه مصرف هر سال حدود یک کیلوگرم کاهش یافت، به‌طوری‌که سرانه مصرف گوشت قرمز در سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۶ در محدوده ۱۰ تا ۱۱ کیلوگرم و در سال ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ با افزایش قیمت ارز و افزایش قیمت آن به ۸ کیلوگرم رسید. این میزان در سال ۱۴۰۰ به ۶ کیلوگرم و در سال ۱۴۰۱ به ۳ کیلوگرم رسید. اما این سرانه در ۱۴۰۲ به پایین‌تر حد خود در چند دهه اخیر رسیده است.
گزارش اخیر مجلس به دو عاملی که نقش اصلی در کاهش مصرف کالری داشته‌اند اشاره کرده است: «نخست اینکه خانوار‌ها به‌دلیل تورم بالای مواد غذایی و افزایش سایر هزینه‌ها نظیر مسکن، سعی کردهاند که مصرف غذایی خود را کاهش دهند. نکته دیگر اینکه خانوار‌ها به‌دلیل چشم‌انداز نامطلوب اقتصاد، سعی کردهاند که از میزان کالای خوراکی خود بکاهند تا بتوانند کالا‌های بادوام بیشتری خریداری کنند.»
دی‌ماه سال گذشته، مهدی سروی، از مشاوران اقتصادی دولت، در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد:
میانگین مصرف گوشت خانواده‌ها در کشور، هشت کیلوگرم و در سه دهک پایین جامعه، ۲ کیلوگرم در سال است.
به گفته او سرانه مصرف گوشت قرمز برای هر نفر «در سه دهک پایین جامعه، حدود ۷۰۰ گرم در یکسال است.»
پیامدهای آزادسازی قیمت‌ها: بیمارستان‌ها نمی‌توانند غذای بیماران را تأمین کنند
در همین رابطه، به گزارش «دنیای اقتصاد»، داده‌‌‌های جداگانه‌‌‌ای که مرکز آمار از روند نرخ گوشت در سال ۱۴۰۲ ارائه داده است، حاکی از جهش ۱۲۶درصد قیمت گوشت گوسفندی و ۱۲۲ درصدی گوشت گوساله نسبت به سال ۱۴۰۱ است. به‌رغم کاهش فروش گوشت قرمز و همچنین روایت مردم در ناتوانی از تهیه آن اما مجتبی نوروزی، رئیس سازمان دامپزشکی درباره سرانه مصرف گوشت قرمز اظهار کرد:
بر اساس آمار سال گذشته سرانه مصرف در کشور ۷ کیلو گرم است.
از سویی دیگر، تورم اقلام خوراکی در فروردین‌ماه سال جاری برای چندمین بار روندی صعودی را نشان می‌دهد. برآوردهای «مرکز آمار» خبر از آن می‌دهد که در فروردین ۱۴۰۳ تورم ماهانه گروه‌های مختلف خوراکی در بازه ۹.۴ تا صفر درصدی نوسان داشته است. «میوه و خشکبار» با ثبت تورم ۳.۲ درصدی و «گوشت قرمز، سفید و فرآورده‌های آن» نیز با ثبت تورم ۲.۸ درصدی به ترتیب در جایگاه دوم و سوم از حیث ثبت تورم ماهانه فروردین اقلام خوراکی قرار گرفته‌اند.
اغلب شهروندان در صحبت‌هایشان به کاهش محسوس مصرف گوشت قرمز و سفید اشاره می‌کنند. یکی از آنها در این خصوص به «زمانه» می‌گوید:
برای یک خانواده چهار نفره، دو کیلو گوشت و حدوداً سه کیلومرغ را برای سه ماه تا چهار ماه خریداری می‌کنیم. به جای گوشت قرمز و مرغ خیلی وقت‌ها برنج را با همبرگر کم‌گوشت مصرف می‌کنیم. سیب‌زمینی آب‌پز، ماکارونی، عدس، گوجه و… را بیشتر مصرف می‌کنیم. سوسیس را که بخاطر مضراتش از دوره دانشجویی مصرف نمی‌کردم، مجبور شدم دوباره سر سفره بیاریم. آنهم سوسیس درجه چند و با درصد گوشت خیلی پایین.
یک صاحب مغازه گوشت‌فروشی نیز از رکود ۶۰ الی ۷۰ درصدی خود در یک و نیم سال گذشته خبر می‌دهد و به گزارشگر «زمانه» می‌گوید:
حداقل ۶۰ الی ۷۰ درصد کاهش فروش گوشت قرمز و ۴۰ درصد کاهش فروش مرغ داشته‌ایم. از یک سال پیش هم فروش ماهی آنقدر کم شد که دیگر نیاوردیم. قبلاً مشتری‌های دائم هر ماه بهمان سرمی‌زدند، اما تو این یکی دو سال، دو سه ماه یک بار پیدایشان می‌شود، آنهم خرید کمتری دارند، در حد دو کیلو یا فوقش چهار کیلو. از طرف دیگه، نسیه گرفتن یا یه جورای قسطی خرید کردن هم زیاد شده. البته ما هم نمی‌توانیم به همه نسیه یا قسطی بدهیم فقط به تعداد معدودی از مشتری‌های قدیمی، برحسب رفاقت گوشت قسطی یا نسیه‌ای می‌دهیم. مشتری سنگدان مرغ هم زیاد شده. بعضی‌ها هم می‌آیند نیم کیلو گوشت یا نصف مرغ می‌خرند. از این نوع مشتری‌ها زیاد شده.
در این رابطه، خبرگزاری «فرارو» اردیبهشت‌ماه در خصوص کاهش مصرف گوشت قرمز و سفید از قول علیرضا میرغفاری، نماینده جامعه کارگری و عضو شورای عالی کار نوشت:
مصرف گوشت قرمز و سفید کاهش پیدا کرده و افراد برای جبران پروتئین مبادرت به خرید سایر اقلام می‌کنند. اگر میزان مصرف گوشت در جامعه کارگری کاهش پیدا کرده به این معنی نبوده که این کالا برای بدن مضر بوده یا فرد توان خرید داشته، اما خریداری نکرده است. توان خرید پایین وی بر اساس دستمزدی که دارد سبب شده تا آن را از سبد خانوار حذف کند.
Ad placeholder
کاهش مصرف محصولات لبنی
کاهش خرید اقلام خوراکی فقط در دسته گوشت‌ها نمانده و به لبنیات هم رسیده است. به گزارش رسانه‌های داخلی، کاهش مصرف لبنیات در ایران را می‌توان دومین آمار کاهشی در خصوص اقلامی دانست که به لحاظ ارزش غذایی اهمیت زیادی دارند. تقریباً در یک سال گذشته به دنبال افزایش قیمت شیر خام، قیمت محصولات لبنی در ایران حدود ۳۰ درصد افزایش پیدا کرد. اتاق بازرگانی تهران، شهریورماه سال گذشته در گزارشی با عنوان «آژیر خطر مصرف لبنیات» نوشته بود:
پس از حذف ارز ترجیحی از نهاده‌های دامی، لبنیات گران شد و مصرف آن به پایین‌ترین حد خود در ۱۰ سال گذشته رسید.
همچنین گزارش سال ۲۰۲۳ فائو (سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد) در مورد تولید شیر و محصولاتی لبنی خبر از کاهش «۲۶۸ هزار تن» محصول‌های ایرانی داد.
به گزارش «تجارت‌نیوز» طبق آمار، هزینه درآمد خانوار در سال ۱۴۰۱، سهم مصرف شیر خانوار شهری از کل هزینه‌های خوراکی ۲,۵ درصد و این سهم از کل هزینه‌های خانوار فقط حدود ۰,۷ درصد بوده است.
محمدرضا بنی‌طبا، سخنگوی صنایع لبنی ایران مرداد سال گذشته، در خصوص سرانه مصرف محصولات لبنی به «همشهری آنلاین» گفت:
سرانه مصرف لبنیات مطابق میانگین جهانی که توصیه شده است باید حدود ۱۵۰ تا ۱۶۵ کیلوگرم باشد اما در ایران در حال حاضر به طور خوشبینانه ۷۰ کیلوگرم است و این عدد ممکن است کمتر هم باشد.
بنی‌طبا، اخیراً نیز خبر از کاهش بیش از ۸۰ درصدی شرکت‌های لبنی در ایران داده است و بیان کرده:
متاسفانه افکار عمومی، تغییر قیمت محصولات لبنی را برآمده از طمع تولیدکننده می‌دانند غافل از اینکه این سیاست‌های دولت است که به افزایش هزینه‌های تولید و در ادامه گرانی محصول تمام‌شده می‌انجامد. در پی همین سیاستگذاری‌هاست که تعداد شرکت‌های لبنی ایران از بیش از ۱۰۰۰ شرکت در دهه ۸۰ به حدود ۲۰۰ شرکت افت کرده است.
او همچنین تصریح کرده است:
کاهش سرانه مصرف لبنیات به دلیل کاهش قدرت خرید مردم مشکل امروز صنعت لبنیات است و متولی حراست از قدرت خرید مردم هم تولیدکننده نیست بلکه مجلس، دولت و وزارتخانه‌های رفاه و اقتصاد و بانک مرکزی هستند.
درحالی که ارزش غذایی و حفظ سلامت با مصرف روزانه لبنیات اهمیتی انکار نشدنی دارد، اما برخی از شهروندان ترجیح می‌دهند بجایی خرید محصولات آن، اقلامی که به گفته آنها ضروری‌تر است را خریداری کنند. در این خصوص یکی از شهروندان درمورد مصرف محصولات لبنی به «زمانه» می‌گوید:
تنها چیزی از دسته لبنیات که بعضی وقت‌ها می‌خریم، دوغ است. پنیر و شیر و ماست را خیلی خیلی کم خریداری می‌کنیم. صبحانه را بیشتر تخم‌مرغ و نان می‌خریم که هم زودتر سیرشویم و هم دیرتر گرسنه بشویم. راستش چون برای هر ریال خرجی باید برنامه‌ریزی کنیم هیچ وقت تو لیست‌مان لبنیات را نمی‌نویسیم. بیشتر چیزهای اساسی مثل روغن و برنج و ماکارونی و یک مقدار گوشت و مرغ را خریداری می‌کنیم. حتی میوه هم خیلی کم مصرف می‌کنیم. بااین حال، هر ماه کم و کسری می‌آوریم. هزینه اجاره مسکن و خوراک‌های ضروری به سختی تهیه می‌شود. در نتیجه ترجیح می‌دهم به جای لبنیات چیزهای اساسی را بخرم.
افزایش سرقت اقلام خوراکی
به دنبال کاهش قدرت خرید اقلام خوراکی، گزارش‌های از افزایش سرقت این اقلام نیز به گوش می‌رسند. یکی از صاحبان یک هایپرمارکت در این خصوص به «زمانه» می‌گوید:
به جرات می‌توانم بگویم در این یکی دو سال چند برابر دزدی مواد خوراکی از مغازه‌ام بیشتر شده. هر خوراکی را می‌دزدند، از پنیر و کره گرفته تا آبمیوه و کیک و کلوچه. انواع روش دزدی هم وجود دارد. تابه‌حال مچ چند نفر را گرفتم، ظاهراً آدم‌های موجهی هم بودند ولی از سر نداری دزدی می‌کردند. کسی که یک قالب کره یا یک شیشه مربا می‌دزدد معلوم است که دزد به معنای معمولش نیست! مشخص است از سر نداری این کار را می‌کند. بخاطر همین دزدی‌ها یک دوربین دیگر به مغازه‌ام اضافه کردم، ولی دوربین هم کارساز نیست، چون همیشه چکش که نمی‌کنم. تازه چک هم بکنم، طرف را نمی‌شود پیدا کرد، برای یکی دوتا قالب پنیر و کره هم که نمی‌شود برای طرف حکم قضایی گرفت. ولی در کل تا قیمت‌ها بالاتر می‌رود دزدی هم بیشتر می‌شود.
